Mannenkracht'
Het taal- en letterkundig congres
te Middelburg in 1872
In de eerste week van september 1872 werd in Middelburg
een prestigieus Taal- en Letterkundig Congres gehouden
waarvoor uit Nederland en België vele belangrijke schrij
vers, vooraanstaande intellectuelen en voorname burgers
naar de Zeeuwse hoofdstad zouden reizen. Het Middel
burgse congres was het twaalfde in een reeks die door
loopt tot het begin van de twintigste eeuw. Voor het
negentiende-eeuwse letterkundig bewustzijn en voor de
culturele samenwerking met het afgescheiden België
waren deze congressen buitengewoon belangrijk. Voor de
stad en de provincie was het congres een enerverende ge
beurtenis. Geen wonder dat de Middelburgsche Courant er
elke dag veel aandacht besteedde.
Van het congres in Middelburg bestaan omvangrijke,
gedrukte Handelingen. Ook is het programma, met een
feestwijzer die veel details bevat over het niet-officiële
gedeelte, nog beschikbaar; enkele deelnemers schreven
een verslag. De regionale kranten geven ons bovendien
een gedetailleerde indruk van de gang van zaken.
Op de congressen kwam van alles aan de orde, maar
ten aanzien van de samenstelling van het grote, onlangs
voltooide Woordenboek der Nederlandsche Taal was er een
traditie. Op het eerste congres was het al een belangrijke
kwestie. Op het tweede congres te Amsterdam (1850), in
Felix Meritis, was voor dat Woordenboek een commissie
van voorbereiding samengesteld. In 1851 besloot het 3de
Taal- en Letterkundig Congres te Brussel definitief tot het
samenstellen van een Algemeen Nederlandsch Woorden
boek. De jonge hoogleraar Matthias de Vries droeg te
Brussel in een lange rede een uitgewerkt plan voor. Dit is
de oorsprong van het fameuze Woordenboek dat op last
van een periodiek congres werd voorbereid. Op die con
gressen ontmoetten redactieleden en medewerkers van
het Woordenboek elkaar, maar ook vele in taal en letteren
geïnteresseerde notabelen en natuurlijk schrijvers.
Een van de grondleggers van dat Woordenboek, De Vries,
was dan ook in Middelburg aanwezig. De zaak van het
Woordenboek is een terugkerend thema, evenals de
spelling, de bastaardwoorden, het onderwijs en de taal
eenheid met Vlaanderen.
Wie zich verdiept in de historie der taalcongressen
met het accent op de 'Eendracht die machtig maakt'
(zoals het in een feestlied luidt), krijgt de indruk dat de
turbulente tijden in het Europa van de negentiende eeuw
met de machtspolitiek van de grote mogendheden de
Nederlandstaligen angst inboezemende: samen ben je
minder bevreesd.
De voorbereiding
In het jaar dat Middelburg het Taal- en Letterkundecongres
mocht organiseren, was de nieuwe spoorlijn van
Roosendaal naar Vlissingen geopend. Daarmee kon dit
geïsoleerde gewest eindelijk aanzienlijke lieden ontvangen,
die comfortabel en snel te bestemder plaatse arriveerden.
Voor de organisatie van het congres was die spoorlijn
niet doorslaggevend geweest, want al in 1868 was op het
elfde congres te Leuven bepaald dat het volgende te
Middelburg zou plaatsvinden. En reeds op 5 november
1869 hadden de Provinciale Staten van Zeeland zich na
een moeilijke discussie uitgesproken voor een subsidie
van 800 gulden. Twee maal was de organisatie van het
congres te Middelburg niet doorgezet. De eerste keer
3 Zeeuws Tiidschrift 1/99