moeder die zich ontfermt over haar kind. Als de lijkro- vers en de overwinnaars de volgende morgen kwamen zoeken naar buit vonden ze slechts zijn ontwrichte lichaam, zijn geest was verdwenen, meegenomen door Morgan, naar thuis, een oord waar hij graag was, waar rust heerste en vrede, een eiland waar geen levende komen kon.' 'Aangenomen mag worden dat in het gebied van de Delta, en bij de Kelten die aan de zeevaart hun bestaan ontleenden, verdrinking de meest voorkomende doods oorzaak was. Daarom zal Neeltje Jaan - hoewel eveneens symbool van moederlijke geborgenheid - een ander werk terrein hebben gehad en een andere rol hebben vervuld dan de fee Morgan. Neeltje Jaan hield toezicht op de zee en zorgde voor de berging van degenen die waren ver dronken. Zoals de fee Morgan verscheen in de gedaante van nevels, zo zagen de bewoners van de kust Neeltje Jans in het licht van de zee.' 'Een mens doorloopt een cyclus, vertrekt in zijn bestaan vanuit het vruchtwater in de moederschoot en eindigt in het hiernamaals dat werd voorgesteld als water en zee. Het Zeeuwse wapen zegt 'ik worstel en kom boven', boven water, maar uiteindelijk is dat voor het individu niet zo, we zakken, dat ligt besloten in hetzelfde beeld. Ondergaan in water is symbool voor de dood. het begin en het eind van de dingen is water, de Helle. Het christendom nam die naam, de hel, over als aanduiding van de plaats waar degenen vertoefden die waren verla ten, niet opgenomen, ze waren niet bij Neeltje Jaan.' Verbeelding aan de macht 'Neeltje Jans was de beschermgodin van de zee, en wel licht tevens een nimf, want nimfen horen bij rivieren, en hier ligt de monding van de Schelde. Het was de tijd van de vrouwelijke goden, het symbool van de geborgenheid in het 'natuurlijk systeem'. Dat zij daar was, juist op die plek, daar was alle reden voor, zij was de Rijkswaterstaat van vroeger. Dat juist op die plek nu de Oosterschelde- stormvloedkering ligt, laat de verborgen sturing zien van de logica van het gevoel. Het is een prachtige lus van terugmelding. Het gevoel krijgt gelijk. De techniek wordt gestuurd door de logica van het gevoel.' Tot het bouwen van de Oosterschelde-stormvloedke- ring, ook wel 'de triomf van tien eeuwen Nederlandse waterbouw' genoemd, werd besloten in een tijdsgewricht dat 'de verbeelding aan de macht' was. Begin jaren tach tig torenden de zesenzestig pijlers die 'het kunstwerk van de eeuw' zouden gaan schragen, omhoog uit de bouwput op de tot kunstmatig eiland omgevormde zandplaat Neeltje Jans. Op bezoekers liet dat schouwspel een onuit wisbare indruk achter. Ze hadden het over 'wonderlijk mastodonte kathedralen tegen de achtergrond van de altijd in beweging zijnde lucht, omgeven door zon en zand, en omwoeld door wind en water'. Er werd van gezegd dat ze in geheimzinnigheid wedijverden met de Egyptische piramiden. Ir. Theo Janssen, verkeersonder- zoeker te Zoetermeer, legde het pijler-landschap fotogra fisch vast als was het een verbond van techniek en mythe. 'Toen ik door de bouwdokken liep', vertelde hij later, 'kreeg ik het gevoel: het kan de toekomst zijn, maar ook het verleden. De kathedralen van vroeger, of de ruimteschepen van de toekomst. Het had iets religieus, alsof er tempels gebouwd waren voor een God die nog niet gekend was.' Bronnen Kern van dit artikel is een samenvatting van het hoofdstuk XXI, 'Wie was Neeltje Jans?, de moedertaal als kennisbron voor het verborgen verleden', uit het boek Logica van het Gevoel, Filosofie van de Stabiliteitslagen in de Cultuur als Nesteling der Emoties, geschreven door prof. dr. Arnold Cornelis. Het artikel bestaat deels uit letterlijke citaten en bewerkingen van de oorspronkelij ke tekst. Het hoofdstuk waaruit is geput, vormt onderdeel van de afdeling III van het boek, dat handelt over 'de mythische geborgenheid als culturele stabiliteitslaag van het natuurlijk sys teem'. Het boek (ISBN 90-72258-02-9; 800 bladzijden) is inmiddels verschenen in achtste vermeerderde druk. Het is een uitgave van de Stichting Essence, Amsterdam Brussel Middelburg (Koepoortstraat 6, 4331 SL Middelburg). Van de hand van Cornelis verscheen daar dit jaar een tweede boek De Vertraagde Tijd, Revanche van de Geest als Filosofie van de Toekomst (ISBN 90-72258-03-7; 174 blz.) Ook is geput uit Where Troy once stood van Iman Wilkens, in 1990 uitgegeven door Rider Londen, en Homerus, zanger der Kelten, Odysseus op Schouwen-Duiveland van Ernst Gideon, in 1973 uitgegeven door Ankh-Hermes. Noten 1 Foto (detail) uit Deae Nehalenniae, Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen Rijksmuseum der Oudheden, Middelburg Leiden 1971. 2 Foto uit Deae Nehalenniae, 1971. 3 Foto uit Deae Nehalenniae, 1971. 24 Zeeuws Tijdschrift 3/99

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1999 | | pagina 26