Juli
[1-6] Niets bijzonders voorgevallen. [28] De tolken vertel
den me dat de inwoners van Nagasaki teleurgesteld zijn
omdat er dit jaar maar zo weinig jonken uit China zijn
aangekomen. [29] Tocksemon vertelde me dat hij tot
ondertolk is aangesteld. Hij is een goede tolk die onze
belangen dient.
Aankomst van de Enchuijsen en de Abbekerk
Augustus
[10] Er zijn twee schepen gesignaleerd voor de kust. Ik heb
een deputatie naar de schepen gestuurd om de papieren
van de Compagnie op te halen. [11] De schepen hebben
toestemming gekregen voor Deshima te ankeren. Van mijn
opvolger G.B. Visscher hoorde ik dat de reis van Batavia
vijftig dagen had geduurd en dat ze drie stormen te ver
duren hadden gekregen. De waarde van de cargo van de
schepen beloopt 480.000 gulden. Ik heb de tolken het
nieuws van de wereld meegedeeld. [12] De twee Perzische
hengsten vielen erg in de smaak bij de Japanners.
[15] De tolken vertelden me dat er drie nieuwe wachthui
zen op Deshima zullen worden gebouwd en dat er een
omheining om het bleekveld en de warenhuizen Doom
en Lelie zal komen. Bovendien komt er een nachwacht
meer en zullen vletten in de baai kruisen die de omhei
ning van ons eiland moeten bewaken. Het is duidelijk
dat de Japanners ons hoe langer hoe meer proberen te
isoleren. [19] Om zes uur in de ochtend is de boekhouder
S. Kruger overleden. Wij hebben de gouverneur over zijn
dood ingelicht en toestemming gevraagd hem te begraven.
Kruger is op Inassa begraven in aanwezigheid van vier
landgenoten. [27] Ik heb de Abbekerk gemonsterd en koe
lies zijn begonnen het schip te ontladen.
September
[16] De tolken vertelden me dat door de invoering van de
nieuwe koban (gouden munt), die niet geaccepteerd wordt
als betaalmiddel in vele Japanse provincies, de handel in
de grote handelsteden tot stilstand is gekomen. [24] Ik
riep een vergadering van de raad bij elkaar tijdens welke
ik de huidige toestand schetste en hen informeerde over
de gesprekken die ik met de tolken over de handel had
gevoerd. Daarop besloten we om al onze goederen tegen
de geboden prijzen te verkopen.
Oktober
[8] Nadat we onze cadeaus aan diverse hoogwaardigheids
bekleders hadden overhandigd, hebben we onszelf geamu
seerd in de stad. [13] Ik heb Visscher als mijn opvolger
geïnstalleerd. De waarde van de goederen op de schepen
bedraagt 686.000 gulden. Wij baden voor een voorspoe
dige reis en ik ging aan boord van de Enchuijsen.
Van der Cruijsse monument?
Zo vertrok Van der Cruijsse naar Batavia in de zekerheid
dat hij het volgende jaar wederom als opperhoofd zou
terugkomen. Het zou evenwel anders lopen. Nadat de
schepen Enchuijsen en Schellagh in Nagasaki waren aan
gekomen noteerde Visscher op 21 augustus 1738 in zijn
dagboek: 'Dat met de Enchuijsen den Edele Van der Cruijsse
voor de tweedemaal als opperhoofd wel van Batavia ver
trokken dogh bij Poele Thimaon gestorven en op dat
eijland begraven was.' Totnogtoe ben ik er niet in geslaagd
de ligging van dat eiland te traceren maar nader onder
zoek zal die waarschijnlijk aan het licht brengen. In het
scheepsjournaal van 't Raethuijs van Vissingen trof ik nog
een memorie aan waarin staat dat er aan de heren Van
Dishoeck in Domburg gevraagd moest worden of Van
der Cruijsse nog kinderen of familieleden had, maar de
uitslag van die navraag is evenmin bekend.
De klerk die de memorie schreef dacht trouwens dat
Van der Cruijsse op 29 juni 1738 in Japan zijn testament
zou hebben opgemaakt en aldaar was overleden. Zoals
we uit het dagboek van Visscher weten, overleed hij
onderweg en heeft hij dus geen testament kunnen laten
opmaken op Deshima. Er blijven dus nog genoeg vragen
over onze Fliplander over. Nader onderzoek kan nog
materiaal opleveren en wellicht een korte biografie van
hem rechtvaardigen. Een klein monument voor deze
Fliplandse held zou op zijn plaats zijn. Als Johannis de
Rijke straks twee monumenten in Colijnsplaaat heeft,
moet er voor Van der Cruijsse eentje in St. Philipsland
afkunnen. Op die manier ontstaat er in Zeeland een inte
ressante route voor Japanse toeristen die langs de geboor
teplaatsen en monumenten van voor Japan belangrijke
Zeeuwen voert.
De tekst van het dagboek van Van der Cruijsse is in het modern
Nederlands overgezet om de leesbaarheid ervan te verhogen. In
het zesde deel van de Deshima Dagregisters 1730-1740 (Leiden
1991), p. 191-213, staat de Engelse samenvatting van het dagre
gister van Van der Cruijsse. In het kader van het Deshima
Diaries Source Publication Project (1641-1853) zijn reeds tien
delen gepubliceerd waarvan enkele delen nog verkrijgbaar zijn.
Voor meer informatie: Institute for the History of the European
Expansion, Postbus 9515, 2300 RA Leiden.
Met dank aan S.F.M. Plantinga, J.P.B. Zuurdeeg en H. Uil.
23 Zeeuws Tijdschrift 2000/3
