wiskundige theorieën voor de compositie van instru
mentale, vocale of electro-acoustische muziek. Zijn
compositietechnieken zijn een soort Lingua Franca
voor de avant-garde geworden.
Nieuwe expressiviteit
Als de naam Xenakis valt in vakkringen gaat het gesprek
al gauw over deze technieken. Over zijn muziek wordt
maar zelden werkelijk gesproken, veel meer over de
procédés waaruit ze voortkomt. Alsof zijn werk techno
cratisch is, alsof er sprake is van machinemuziek en
daarom minder muziek, minder expressief zou zijn.
Xenakis wist dat, hij zei ooit dat zijn muziek inder
daad abstract is (evenals de latere strijkkwartetten van
Beethoven), 'maar in mijn muziek leeft de hele agonie
van mijn jeugd en van het verzet of meer nog, de soms
mysterieuze dodelijke geluiden van de koude winter
nachten in 1944 te Athene. Van hieruit werd mijn idee
van het opstapelen van klankgebeurtenissen geboren
en daarom is er nu een stochastische muziek.'
De muziek van Xenakis heeft inderdaad een geheel
eigen, nieuwe expressiviteit. Niet langer gaat het om
het individu -en de individuele tonen-, maar om het
collectief, om de massa (van tonen en toonwolken). In
zijn werken zijn -voor wie luisteren wil- de natuur en
vooral de elementen te horen: het wuiven van het koren,
de golven van de zee (Evryali, 1973), het slaan van stenen
(Medea, 1967) en meer algemeen de kracht van de ele
menten (composities voor slagwerkensembles).
Eenzame eenling
Iannis Xenakis was innemend, vriendelijk, vaak char
mant. Een door en door goed mens. Wie hem echt
kende, mócht hem. Hij was ook een echte workaholic.
Voor zijn privéleven bleef weinig tijd over. Het liefst
sprak hij - met iedereen - over het werk, over zijn par
tituren. Tijd was kostbaar, hij wilde nog zo veel doen.
Meer dan honderd werken heeft hij gecomponeerd, in
uiteenlopende genres met uitzondering van de opera.
Daar had hij een hekel aan.
Xenakis was ook een eenling, een eenzame vreem
deling in Parijs, hoewel hij zich daar wel thuis voelde.
Hij hield zich niet bezig met andere componisten of
stromingen, had geen school en praktisch geen leerlin
gen. In alle opzichten nam hij een volstrekt unieke
plaats in de hedendaagse muziek in. Onbegrepen en
onderschat in zijn beginjaren als componist. Erkenning
voor zijn werk kwam pas later (in de jaren zeventig).
Nieuwe Muziek Zeeland behoorde tot de eerste die
het belang van zijn werk inzag.
Band met Zeeland
Directeur Ad van 't Veer bezocht hem al in de vroege
jaren zeventig en luisterde naar zijn nieuwste werken.
Er ontstond een band tot aan zijn dood. Op vrijwel elk
Festival Nieuwe Muziek Zeeland was werk van hem te
horen, tweemaal was een Festival aan hem gewijd (in
1976 en in 1997) en tussendoor werden nieuwe wer
ken van Xenakis vaak voor het eerst hier in Zeeland
ten gehore gebracht. Een aantal malen was de compo
nist zelf aanwezig, de laatste keer in 1995 bij de eerste
integrale uitvoering van zijn muziektheater Oresteia,
in de Grote Kerk in Veere. De NPS maakte er een tele
visieregistratie van die later ook in Frankrijk werd uit
gezonden. Dankzij Van 't Veer en Nieuwe Muziek
Zeeland bestaan er ook - vaak unieke - opnamen van
zijn werken, op lp en later op cd. En sinds 1976 is er,
op initiatief van Nieuwe Muziek opgericht, een speci
aal Xenakis Ensemble, dat de goedkeuring van de
componist draagt. Ook dat is bijzonder want Xenakis
was bijzonder kritisch op de uitvoering van zijn werk.
Dat werk is ook vaak moeilijk te begrijpen en voor
veel instrumentalisten moeilijk te spelen. Het Xenakis
Ensemble heeft 40 werken van de grote componist op
het repertoire staan, waaronder vele belangrijke zoals
27 Zeeuws Tijdschrift 2001/1
