bezet. Ik gaf de voorkeur aan Ohlsdorf, vooral de kant
van de Linne, op Pruisisch grondgebied, met zijn vier
honderd hectare propvol lijken
Leven en dood
Die voorliefde voor kerkhoven is maar één aspect van
Becketts obsessionele aandacht voor de dood. Leven
en dood vallen bij Beckett vrijwel samen. Pozzo ver
tolkt deze levensvisie in Wachten op Godot perfect:
'Op een dag zijn we geboren, op een dag zullen we
sterven, dezelfde dag, dezelfde seconde, is dat niet
genoeg? Schrijdend op het graf baren ze, een ogenblik
schittert de dag en dan is het weer nacht.' In het licht
van de naoorlogse tijdgeest - de gruwelen van de twee
wereldoorlogen hadden de mensheid brutaal gecon
fronteerd met het gegeven dat de mens uiteindelijk
in staat zou zijn om zichzelf en de wereld fataal te
vernietigen - is dit sombere inzicht van Beckett veel
genuanceerder te begrijpen.
In Eerste Liefde verbindt hij dood en huwelijk. In
zijn openingszin zegt de verteller: 'Ik associeer mijn
huwelijk - terecht of onterecht - met de dood van mijn
vader Een op het eerste gezicht vreemde associatie,
maar binnen het universum van Beckett niet onlogisch.
Dat heeft te maken met de driehoeksverhouding, of
beter nog de levensketen, die geboorte, liefde (huwelijk)
en dood noodzakelijkerwijs vormen. Zoals Brian Finnay
het in zijn essay Beckett's Shorter Fiction formuleert:
'Het huwelijk kan alleen sterfelijkheid voortbrengen
bij het het kind dat eruit geboren wordt, al lijdend.'
Tot dat inzicht komt de verteller in Eerste Liefde.
Hij herinnert zich de traumatische ervaring van zijn
eigen geboorte, wat blijkt uit volgend citaat: want
mijn geboortedatum, let wel, de datum van mijn
eigen geboorte, ben ik nooit vergeten, heb ik nooit
hoeven opschrijven, hij staat gegrift in mijn geheugen,
het jaar dan, in cijfers die het leven niet maklcelijk zal
uitwissen.' En tot zijn eigen verbazing zal hij datzelfde
geboortetrauma doorgeven aan het kind dat geboren
wordt uit zijn 'huwelijk', zo benoemt hij de 'liefdesre
latie' die hij heeft met die vrouw.
Liefde
Belangrijk bij Beckett is het begrip 'liefde' in de juiste
context te zien. Hij bedoelt er nooit de romantische
variant mee. Anna, de vrouw in Eerste Liefde, is niet
toevallig een prostitué, iemand die per definitie liefde
verkoopt voor geld. James Knowlson getuigt in zijn
onvolprezen biografie Damned to Fame dat Beckett
best vertrouwd was met de wereld van de prostitutie.
Uit zijn correspondentie komt verder duidelijk naar
voren dat hij seksuele lust beschouwde als een
natuurlijke behoefte. Seks koppelde hij bovendien los
van elke vorm van liefde. Tegen de achtergrond van
zijn puriteinse opvoeding zal die omgang met pros
tituees hem vrijwel zeker opgezadeld hebben met
gevoelens van schuld en afkeer van zichzelf.
De relatie van de man met de prostitué in Eerste
Liefde kan gezien worden als een soort figuurlijke
terugkeer naar de moederschoot. Hij is na de dood
van zijn vader uit de beschermde wereld van het
ouderlijk huis verstoten, zijn kleren zijn als de moe
derkoek bij de nageboorte achter hem aan naar buiten
gegooid. Nu trekt hij zich terug in het huis van de
vrouw die in de kamer naast hem slaapt, hem ver
zorgt, eten brengt, zijn nachtemmer leegt, kortom die
de rol van moeder aanneemt. Tot de geboorte van het
kind hem voorgoed wegjaagt, met het gehuil van het
kind dat hem de rest van zijn leven zal blijven achter
volgen.
Taal
Het bijzondere aan Samuel Beckett is dat hij de hier
geanalyseerde thema's op zeer subtiele manier onder
zijn tekst weet te schuiven. De verteller uit Eerste
Liefde doet nooit bewust aan zelfanalyse. Hij poogt
hooguit om zijn verleden zo goed en zo kwaad als het
kan te reconstrueren, maar slaagt er ternauwernood
in om flarden herinneringen exact onder woorden te
brengen. Dat brengt ons bij de kern van het oeuvre
van Beckett: de taal en de onmogelijkheid om met
woorden de complexiteit van ons bestaan, van ons
zijn en denken te vatten. Die zoektocht naar het juiste
woord heeft de auteur tot aan zijn dood volgehouden.
Zijn laatste gedicht, geschreven in 1989 en postuum
gepubliceerd in de Irish Times droeg niet toevallig de
veelzeggende titel 'What is the Word'.O
De uitvoeringen van Eerste Liefde hebben plaats op
vijf locaties en beginnen om 21.00 uur.
29-30 augustus in Nisse 31 augustus en 1 septem
ber in Schuddebeurs 3-4 september in Renesse
5-6 september in Middelburg 7-8 september in
Tholen.
Zie ook <www.nazomerfestival.nl>.
10 Zeeuws Tijdschrift 2001/3-4
