Huwelijksfoto van Edith Flersheim en Georg Eberstadt,
Frankfurt a/M.p 1920, particuliere collectie. Rechts op de foto
is een deel van Toorops Gebed voor de maaltijd te zien.
De jaren twintig waren globaal gezien een vreemde
mengeling van hoop en cynisme, armoede en rijkdom,
politieke spanningen en technisch-economische ver
nieuwing. De westerse cultuur verloor haar houvast,
naast het expressionisme kreeg het experiment een
steeds grotere plaats in de literatuur en schilderkunst.
Russische kunstenaars zochten hun heil in Frankrijk,
Amerikaanse invloeden deden zich gelden in Europa.
De in vele opzichten Roaring Twenties zouden ten
onder gaan in de Krach van 1929. Een massale werke
loosheid, sociaal-cultureel verval en steeds verdergaan
de politisering tekenden de jaren dertig. Fascisme
en nationaal-socialisme staken de kop op, Duitsland
- nog maar nauwelijks bijgekomen van de malaise
van begin jaren twintig - ging op weg naar concentra
tiekampen en jodenvervolgingen. 39
1936/1937
Op 30 januari 1933 beëdigde rijkspresident Von
Hindenburg Adolf Hitler als rijkskanselier. Al gauw
werden constitutionele grondrechten opgeheven 'ter
bescherming van het Duitse volk' en na de Rijksdag
brand van 27 februari 1933 'ter bescherming van volk
en staat'. In maart werd na de parlementsverkiezingen
de zogenaamde machtigingswet ingesteld waarbij de
wetgevende macht op de uitvoerende macht overging;
de wet 'tot sanering van de ambtenarenstand', bedoeld
om politiek verdachte en 'niet-arische' ambtenaren te
ontslaan, volgde in april. Politieke tegenstanders ver
dwenen in concentratiekampen, joodse zaken werden
geboycot. Op 10 mei 1933 verbrandden nazi-studenten
een enorme stapel 'entartete' boeken in Berlijn en
andere steden. Voor de beeldende kunst dreigde een
zelfde zuivering. Diverse kunstverzamelaars brachten
hun 'entartete' kunst in het buitenland of op schuil
plaatsen in veiligheid. De stroom politieke vluchtelingen
uit Duitsland, onder wie veel intellectuelen, begon op
gang te komen.
De NSDAP werd in december 1933 de staatspartij
en toen Von Hindenburg in augustus 1934 stierf, nam
Hitier ook zijn ambt op zich. Het moet vrij gauw dui
delijk zijn geweest dat de maatregelen in het kader
van de 'gelijkschakeling' - het onder Nazi-gezag brengen
van het maatschappelijke leven - stuk voor stuk terreur
daden waren, maar intussen verbeterde de economi
sche toestand in sommige opzichten wel, onder meer
49 Zeeuws Tijdschrift 2001/3-4
