ZEEUWSE BOEKENTOPTIEN
op de eerste vraag is ja, omdat De kunst van het handel
drijven aan de hand van de Nedlloyd-collectie een
algemeen beeld van Nederland als maritieme handels
natie wil schetsen. Het prominente VOC-aspect van
die geschiedenis weerspiegelt zich ook in de Nedlloyd-
collectie, waarin zich immers tal van VOC-relicten (zowel
originelen als replica's) bevinden, zoals scheepsmodel
len, schilderijen en zee- en landkaarten.
Het uitgangspunt van De kunst van het handeldrijven
is, dat de maritieme geschiedenis van het handeldrijven
nauw verweven raakte met de wereld van de kunsten.
Niet alleen werden behalve profane zaken als specerijen
en thee, scheepsladingen porselein en exotica aangevoerd,
maar vanouds hingen ook de kantoren van havenbaron
nen, kapiteinshutten van koopvaardijschepen en uiter
aard de salons van passagiersschepen vol kunst, kitsch,
decoratieve curiosa en antieke memorabilia. Een tradi
tie die tot op de dag van vandaag voortduurt. Zo reisde
ik afgelopen zomer op een Italiaans cruiseschip dat
enkele maanden tevoren nog behoorde tot de Holland
Amerika Lijn ('Westerdam') en nog steeds was volge
pakt met beelden van Michiel de Ruyter, oud-Hollandse
scheepsmodellen, een zeventiende-eeuws scheepskanon
en Hollandse zeekaarten. Een ietwat bizarre ervaring.
Wat de Zeeuwse elementen betreft: de in het boek
uitvoerig belichte geschiedenissen van VOC en WIC
waren voor een belangrijk deel óók Zeeuwse geschie
denissen. Her en der zijn Zeeuwse voorwerpen van
'kunst en wetenschap' te vinden in De Kunst van het
handeldrijven: een achttiende-eeuwse prent van de
Vlissingse Admiraliteitswerf (p. 81), een Nehalennia-
altaar (p. 108), een schilderij van J.F. Schütz uit de
collectie van het Zeeuws Museum (Het schip Phoenix
met Maleise zeerovers, 1869), enzovoort.
De Kunst van het handeldrijven biedt vooral een ver
pletterende kijkervaring; de variëteit aan onderwerpen
en typen afbeeldingen is dermate groot, dat de rode
draad van het concept de lezer nu en dan nogal flets
voorkomt. Het boek is al even hybridisch als de eraan
ten grondslag liggende collecties. De lezer moet erin
rondzwerven als in volgepakte museumzalen. Aldaar
treft hij gidsen als de bekende maritieme archeoloog
en kunsthistoricus Jerzy Gawronski, die zich heeft
ontwikkeld tot een VOC-specialist. In het subhoofd
stuk 'Een tijdcapsule' (pp. 70-71) hamert hij op zijn
bekende aambeeld: 'Een scheepswrak als de Amsterdam
[in 1749 bij Hastings vergaan, JK] is als een tijdcapsule,
boordevol voorwerpen die door zand zijn afgedekt en
sinds 1749 onaangeroerd door mensen in de scheeps
romp liggen opgesloten'. Een opvallende parallel met
het karakter van scheepswrakken als tijdcocon bieden
de Zeeuwse verdronken dorpen, waarvan de resten
óók niet zijn 'vervuild' door de materiële nalatenschap
van nakomende generaties, maar die al even kwetsbaar
blijken als al die van over de wereldzeeën verspreide
scheepswrakken. Eén van die Zeeuwse dorpen,
Valkenisse, wordt behouden als 'tijdcapsule' doordat
men er twee kribben om legt en het terrein met slik
afdekt; pogingen van Gawronski en consorten om de
'Amsterdam' te lichten en integraal te behouden in
een soort immens aquarium zijn voorzover ik weet op
niets uitgelopen. Het behoud van wrakken, zelfs hun
archeologische documentatie, blijkt steeds een uiterst
moeilijke of onhaalbare zaak. De vaak schamele, onder
uiterst moeilijke omstandigheden geborgen resten en
vondsten vinden hun vaak geïsoleerde toevlucht in
collecties van musea, bedrijven en particulieren. In
schitterende publicaties als De kunst van het handel
drijven krijgen ze een - heel bescheiden - plek tussen de
andere trofeeën van het maritieme cultureel erfgoed. O
1. Hier was eens Capelle Kees Slager (Den Boer/De
Ruiter)
2. Sturen en turen A.R. Koppejan (ADZ)
3. 't Paeremes Pieter Brouwer (De Koperen Tuin/
Phoebe)
4. Hoe ver het water kwam Sandra van de Vijver
(Pennevrucht)
5. Aol voe niks Quidam (Quidam)
6. Werken met Zeeuwse kaarten A.P. de Klerk e.a.
(Matrijs)
7. Op 't hof G.W. Smallegange (De Koperen Tuin)
8. Sprekende gevels Betty Blikman-Ruiterkamp
Paul Blikman (De Vries)
9. Maritieme geschiedenis van Zeeland Jan J.B.
Kuipers (Den Boer/de Ruiter)
10. En m'n zuster die heet Kee Kees Slager en
Ruden Riemens (Den Boer/de Ruiter)
De Zeeuwse boekentoptien wordt samengesteld op grond van
recente verkoopcijfers van grotere boekhandels in Zeeland:
De Drvkkery te Middelburg, De Koperen Tuin in Goes, De
Vries te Zierikzee en Basting in Oostburg.
Boeken kunnen ter recensie worden toegezonden aan:
J.J.B. Kuipers, M. Smallegangesbuurt 36, 4461 AT Goes
(0113 - 215137 e-mail: jjbkuipers@zeelandnet.nl)
2t Zeeuws Tijdschrift 2003/1
