voort als fietsroutes, openstelling van gebouwen,
modern beheer van terreinen met cultuurhistorische
waarde, enzovoort. Tevens werd besloten een boekje
Karolingische burchten in Zeeland uit te geven, geschre
ven door de toenmalige provinciaal archeoloog Robert
van Heeringen en M.P. de Bruin. Het verscheen in
oktober 1993. Het jaar daarop werd besloten, nog
steeds in het kader van genoemde nota, een werkje te
publiceren over de kerken in Zeeland (M.P. de Bruin,
Hoog van de toren). Daarna stelden Gedeputeerde
Staten vast dat deze boekjes in een leemte voorza
gen, waarna het idee van een voort te zetten reeks
geconcretiseerd werd. Vervolgens verschenen delen
over Zeeland in de prehistorie - nog steeds gebruikt
bij universitaire opleidingen omdat er niets anders is
over Zeeland in die tijd -, de Romeinen in Zeeland,
een drieluik over de maritieme geschiedenis, de
geschiedenis van de verdedigingswerken en kleine
monumenten en ornamenten, de geschiedenis van
Zeeland in de Vroege Middeleeuwen en boerderijen.
De zwanenzang van de reeks, Toon Frankens Op
stoom!, behelst eigenlijk hetzelfde liedje als dat van de
overige delen. In 104 pagina's behandelt Franken een
massa onderwerpen op het terrein van het industrieel
erfgoed: materiële sporen van openbare voorzienin
gen als gas, water, elektriciteit, telefonie en televisie;
bruggen, spoorwegen, kanalen scheepvaartbegelei
ding; bouwmaterialen, chemie, productie van boeken
en kranten; graansilo's, diepvrieshuisjes en gemalen.
Helaas, geen register in dit laatste deeltje, maar wel
een nuttige, per plaats gerangschikte objectenlijst met
adressen van de vele behandelde zaken.
De reeks is nu afgesloten; het verzameleffect zal
er vermoedelijk voor zorgen, dat Op stoom! ook de ver
koop van oudere delen in de reeks nog zal stimuleren.
De stopzetting van de reeks zal zijn succes uiteinde
lijk nog verder vergroten.
Het land in kaart gebracht en verklaard
Maarten Boddaert, Aad Mak, Robert Poutsma
(red.), ANWB Topografische Atlas Zeeland. Den Haag:
ANWB, 2004. isbn 90 18 01845 7' 29'95-
T. de Kruijf e.a. (red.), Atlas van historische vestingwer
ken in Nederland: Zeeland. (Zuthphen: Walburg Pers,)
2004. 296 blz., isbn 90-5730-313-2, 34,95.
A.P. de Klerk, Het Nederlandse landschap, de dorpen
in Zeeland en het water op Walcheren. Historisch-geo-
grafische en waterstaatshistorische bijdragen. Utrecht:
Uitgeverij Matrijs, 2003. isbn 90 5345 239 7, 24,95.
Ineke Strouken en Olivier Rieter (red.), Inheemse
erfenis. Continuïteit en discontinuïteit in de geschiede
nis. Utrecht: Nederlands Centrum voor Volkscultuur,
2003. isbn 90-71840-57-3, 10,-.
De ANWB Topografische Atlas Zeeland bevat
de meest reze edities van de kaarten van de
Topografische Dienst Kadaster, schaal 1:25.000. Deze
topografische kaarten geven een recent en zo nauw
keurig mogelijk beeld van de werkelijkheid: zo'n
beetje alle landschappen, wegen, gebouwen, objecten
en grenzen zijn in de atlas opgenomen. Al deze ele
menten zijn ook in de legenda te vinden. Er wordt
bovendien nader op ingegaan in het hoofdstukje 'De
legenda in beeld'. Elementen als 'RD-steen', 'kilome-
terkaaibord' en 'peilschaal' verliezen zo veel van hun
geheimzinnigheid. Maar wat betekende ook alweer
zo'n geel bord met een Z erop aan de waterkant? Hier
blijft de atlas het antwoord schuldig.
Het pure atlasgedeelte, al handig genoeg, wordt
voorafgegaan door nog andere aardige hoofdstuk
jes zoals Global Positioning System (GPS) en 'Het
maken van de topografische kaart'. Ook het coör
dinatensysteem van de officiële topografische atlas
van de Topografische Dienst Kadaster (uitgegeven
door Wolters-Noordhoff) is gevolgd, terwijl als bonus
zelfs Goeree-Overflaklcee is opgenomen. Verder is
de ANWB-uitgave goedkoper dan de officiële atlas.
Kortom: allemaal voordelen, inclusief het grotere
formaat van de ANWB-atlas. Jammer is alleen dat de
bladindeling flink afwijkt van de lcaartindeling van de
Topografische Dienst Kadaster. Maar dat nadeel geldt
alleen voor de kleine groep gebruikers die de officiële
nummers van de kaartbladen nodig hebben.
Verdedigingswerken
Van een algemene naar een specifieke atlas. De reeks
Atlas van historische vestingwerken in Nederland ver
schijnt onder auspiciën van de Stichting Menno van
Coehoorn, die in 2004 de 300ste sterfdag van haar
naamgever herdacht met een reizende tentoonstel
ling en tal van andere activiteiten. Het deel Zeeland
van deze atlas is verschenen aan de vooravond van
70 Zeeuws Tijdschrift 2005/1-2