Maritieme folklore en fictie
Graddy Boven Arne Zuidhoek, met ills, van Jack
Staller, In de schaduw van de Vliegende Hollander.
Zaltbommel: Aprilis, 2006. ISBN 905994092x,
22,50.
Rob Ruggenberg, Het verraad van Waterdunen.
Amsterdam/Antwerpen: Querido, 2006. ISBN
9045103109, 15,50.
In de schaduw van de Vliegende Hollander is de jong
ste loot aan de wijdvertakte stam van de sage van
de Vliegende Hollander, één van de twee Zeeuwse
(zwerf) sagen die het tot internationale faam brachten.
De andere is natuurlijk het verhaal van de meermin
van Westenschouwen. Van beide is De Vliegende
Hollander het beroemdst; eigenlijk betreft het een
Britse literaire kunstsage, eventueel op basis van
'authentieke' mondelinge tradities over Nederlandse
spookschepen in de zeventiende en achttiende eeuw.
Het Zeeuwse element is het 'feit' dat het spookschip
ergens in de Gouden Eeuw zou zijn uitgevaren
uit Temeuzen, een verzinsel van schrijver-zeeman
Frederick Marryat The Phantom Ship, 1837). In de
schaduw van de Vliegende Hollander is rijk geïllustreerd
door onder meer Jack Staller, geestelijk vader van de
stripreeks De Vliegende Hollander. De teksten zijn van
Graddy Boven, historicus, en maritiem kunstenaar en
schrijver Ame Zuidhoek, van wie ook vele illustraties
zijn opgenomen. In totaal betreft het zo'n 135 illustra
ties in fullcolour. Een gouden greep is het afdrukken
van vele oudere boeken die het thema tot onderwerp
hadden: een picturaal bibliografisch overzicht als het
ware. De literatuurlijst zelf is overigens zeer grillig
en - de auteurs zeggen het zelf al - onvolledig; zo is
jongere Zeeuwse relevante literatuur zoals een the
manummer van literair tijdschrift Ballustrada uit de
jaren negentig, hoewel in bibliotheken van maritieme
musea en instituten ruim aanwezig, weggelaten. De
Temeuzenconnectie ontbreekt uiteraard niet in de vlot
te tot zeer vlotte teksten, evenmin als toevoegingen van
moderne en actuele elementen aan het fictionele 'ver
haal van de zee' waarvan de Vliegende-Hollandersage
zo'n prominent onderdeel is; zo releveren de auteurs
de recentelijk opgang makende film en het boek (van
Sebastian Junger) A Perfect Storm. En op pag. 70 komen
we zelfs L. Ron Hubbard tegen, SF-schrijver en stichter
van de Scientology-beweging. Hij schreef met Saved by
De Vliegende Hollander, zelfs al een attractie (in aanbouw) in
de Efteling. Foto: Jan Kuipers.
the devil (1940) ook een Vliegende-Hollanderverhaal.
In de schaduw van de Vliegende Hollander is wegens
het ontbreken van een register en inhoudsopgave al
even labyrintisch als de sage zelf. Maar waarom toch
die voortdurende aandacht en belangstelling voor ons
nationale spookschip? Arne Zuidhoek zoekt een verkla
ring in de eerste twee zinnen van de inleiding: 'Over
het algemeen is de nuttige functie van god, de goden,
halfgoden, spoken, heksen en fantomen bevredigend
aangetoond. Geloven en daarmee hopen, inspireert de
mens in zijn drift naar weten, ontdekken en veroveren.'
Voor de oudere jeugd schreef Rob Ruggenberg
het met grote vaart vertelde Het verraad van
Waterdunen, een boek met gebruikmaking van
zowel het 'hotte' thema van de Zeeuwse verdron
ken landen als de geschiedenis van Watergeuzen
én door de auteur wat opgepepte regionale mari
tieme folklore. De jongen Robbe is de enige die
weet te ontsnappen als de schout en zijn knechten
in Dordrecht zijn 'ketterse' ouders en hun gezin
komen vermoorden. Hij zoekt bescherming bij zijn
oom, maar wordt door hem verkocht aan een aan
tal Spaanse soldaten. Vanaf dat moment is Robbe
een mochilero, een soldatenslaafje, en Robbes leven
verandert in een hel. Als het kamp waarin Robbe
verblijft wordt overvallen en één van de gevangen
genomen daders een meisje blijkt te zijn, helpt hij
haar te ontsnappen op een spannende vlucht die
eindigt op het eilandje Waterdunen, in de mon
ding van de Westerschelde. De avonturen rijgen
zich aaneen en Ruggenberg verbloemt nergens de
50 Zeeuws Tijdschrift 2006/3-4