Veiligheidspsychologie Ik zal het vooral hebben over grootschalige veilig heidsrisico's, calamiteiten en crises. Die bevinden zich dus in de onderste twee velden (rechts- en links onder). Juist hier moeten we rekening houden met enkele belangrijke psychologische feiten. Ten eerste hebben we te maken met een typisch element uit de risicopsychologie. Het gaat namelijk om gebeurtenis sen die zelden voorkomen, maar wel een grootschali ge impact hebben - natuurrampen en door menselijk toedoen veroorzaakte calamiteiten. In de risicoweten schap heet dit Low risk, high impact. Ten tweede: als zich op een gegeven moment een werkelijk grootschalige ramp voordoet, zet die zich in de collectieve psyche van de bevolking of gemeen schap vast. Ze wordt het referentiepunt en richtsnoer voor het doen en laten, en de geschiedenis wordt inge richt in tijdvakken voor en na de ramp. Voorbeelden: de Tweede Wereldoorlog, 9/11 en natuurlijk de Watersnoodramp van 1953. Ten derde: als zo'n type gebeurtenis zich twee keer binnen korte tijd voordoet - zoals de overstromingen in het rivierengebied in 1993 en 1995 - zegt de risicotheorie dat hiermee de kans nog altijd verwaarloosbaar klein is. Maar kom daar eens om bij de mensen die er niet voor doorge leerd hebben - u en ik. Er gebeurt iets uitzonderlijks. Korte tijd later gebeurt zoiets weer. Wij zeggen dan dat dat geen toeval kan zijn, terwijl de risicoanalysten toch zullen volhouden dat het om twee gescheiden gebeurtenissen gaat die de kans van, om maar een cij fer te noemen, één op de 100.000 daarom niet ineens naar twee op de 100.000 ophogen. Ten vierde: we voelen ons in het bijzonder bedreigd door gebeurtenissen waarbij we ons sterk identificeren met de slachtoffers. Waarom zij, niet wij? Wanneer zijn wij aan de beurt? Het meest treffende voorbeeld is het terrorisme - vooral het terrorisme waarbij opeens grote aantallen slachtoffers vallen die, net als wij gewoon naar hun werk gingen of inkopen deden op een druk plein of op de markt. Voorbeelden: Madrid, 11 maart 2004, en Londen, 7 juli 2005. De slachtoffers waren mensen zoals wij - op weg naar hun werk. Ten vijfde bouwen wij een groot aantal defensiemechanis men op tegen dreigend onheil. Neem de grote zes dreigingscenario's voor komende decennia. Water: te veel en te weinig, milieugebonden kwaliteitsverlies, ruimtelijk beheer, problemen in water- afhankelijke sectoren (voedselketen, chemie). Pandemie: The Coming Plague, aangezet door massamobiliteit en -migratie. Energie: olie, maar ook andere grondstoffen. Ecologie en milieu. Het nieuwe terrorisme: in het bij zonder de dreiging van nucleair terrorisme. Botsende beschavingen: waarden- en normenstelsels. We willen ons normale leven niet laten verstoren door er teveel aan te denken. We maken liever niet teveel middelen vrij om problemen, die zich tot nog toe niet in alle scherpte gemanifesteerd hebben, nu al het hoofd te bieden. Opvallend is dus hoeveel psycho logische defensiemechanismen we plegen in te zetten om die grote dreigingen op afstand te houden door te zeggen: dit is doemdenken, dit zijn self-fulfilling pro phecies, dat zal bij ons niet gebeuren, het zal zijn tijd wel duren, we kunnen ons er toch niet tegen verwe ren. Samenvattend kunnen we stellen dat de mense lijke natuur zich op verschillende fronten verzet tegen de harde feiten in de wereld van risico's, dreigingen 17 Zeeuws Tijdschrift 2006/7-8

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 2006 | | pagina 19