bijzonder de Verenigde Staten, wordt sterke nadruk
gelegd op de zelfredzaamheid van de bevolking
- niet alleen bij de voorbereiding op natuurrampen
en andere calamiteiten, maar ook bij het daadwer
kelijk handelen tijdens een zwaar incident of ramp.
De Amerikanen hebben het over veerkracht en gaan
ervan uit dat hulp vanbuiten bij een ramp letterlijk
van later zorg is. Katrina leert ons wel dat deze filo
sofie alleen opgaat als het weerbare gemeenschappen
betreft, en niet als de lokale gemeenschap voor een
groot deel uit relatief weerloze mensen bestaat.
Toch moet, juist ook in ons land waar de mensen
zo gewend zijn aan staatszorg, meer worden ingezet
op het vergroten van de zelfredzaamheid en veer
kracht van de bevolking. Een extra reden hiervoor is
dat deskundigen zich in toenemende mate bezorgd
tonen over de kwetsbaarheid van de first responders bij
calamiteiten - dus de eerste-lijn-hulpverleners. Wat te
doen als die in de problemen komen bij nadering van
of op de plaats des onheils? Dan zijn de mensen toch
in eerste instantie op zichzelf aangewezen.
We moeten een scherp onderscheid maken tussen
de voorbereiding op crises of rampen en de besluit
vorming op het moment dat een crisis of ramp zich
metterdaad voordoet. Wij doen in ons land behoorlijk
veel aan planning. Maar die blijft nogal eens hangen in
papieren exercities. Draaiboeken en plan-boekwerken
zijn belangrijk, maar je wint er de oorlog niet mee.
Daarvoor moet je op zijn minst realistische oefeningen
doen en bereid zijn daar serieus aan deel te nemen.
Dat ontbreekt er in ons land nog te vaak aan. De aan
dacht verslapt, wanneer calamiteiten alweer een tijdje
uitblijven. Buitenlandse waarnemers valt het op dat
wij sterk zijn in over-reageren op het moment dat iets
mis gaat, en dat ons gevoel van urgentie ook weer heel
snel verdwijnt. Voorbeelden: terrorisme, en - binnen
zes jaar na Enschede - nu ook alweer, volgens recente
berichten, de veiligheid van de vuurwerkopslag.
Het kost veel moeite politici, bestuurders en som
mige diensten scherp te houden. Met treffende voor
beelden in de hand zegt voormalig burgemeester van
New York Rudy Giuliani: 'Prepare relentlessly!' Hier
geldt dat wie bij oefening het goede voorbeeld geeft en
goed doet, in de echte crisis goed ontmoet. Niet voor
niets zijn het ook degenen die daadwerkelijk met een
crisis geconfronteerd zijn geweest die zich het meest
betrokken voelen bij effectieve oefenprogramma's.
En dan het moment waarop de autoriteiten in een
echte crisis terechtkomen - met een echte ramp gecon
fronteerd worden. Daar gaat het niet altijd goed. Ons
land is een land van consensus, coalitie, compromis en
coördinatie. Wij zijn niet gewend aan leiderschap. We
hebben een politiek stelsel dat beletselen opwerpt tegen
het produceren van leiders. We zijn gesteld op macht-
en-tegenmacht. Dat kan in rustige tijden heel goed wer
ken. Maar als er snel en kordaat beslissingen moeten
worden genomen, kan het een obstakel vormen. We
hebben drie formele bestuurslagen, maar feitelijk nog
zoveel meer. Daarnaast hebben we ook de coördinatie
tussen een veelvoud aan instellingen en diensten. Een
bekende stelling is: in kritieke situaties is coördinatie
de oplossing, maar ook het probleem.
Wij moeten in ons land naar heldere verantwoor
delijkheden en bevoegdheden in de veiligheidszorg.
De maatschappelijke trends wijzen ook alle in die
richting. Vandaar dat we naar één ministerie van
Veiligheid of, zoals sommigen willen, één ministerie
van Bestuur Justitie toe moeten. Dit is vooral van
belang voor de terrorismebestrijding en crisisbeheer
sing, maar het zal ook goed werken bij de criminali
teitsbestrijding.
De behoefte aan heldere verantwoordelijkheden
en bevoegdheden in de veiligheidszorg houdt ook in
dat de plannen voor vijfentwintig veiligheidsregio's
in ons land goed doordacht moeten worden. Die
veiligheidsregio's zijn bedoeld om de krachten van
de hulpverlening bij crises en rampen doeltreffend
en op de goede schaal te bundelen. Het spreekt voor
zich dat niemand tegenstander kan zijn van integratie
van de brandweer, de geneeskundige hulpverlening
en - uiteindelijk ook - de politie. Maar staatkundig
zijn en blijven veiligheidsregio's een ongemakkelijke
constructie. We moeten de veiligheidszorg in ons land
bestuurlijk goed regelen - met inachtneming van
de staatkundige grondbeginselen van transparantie,
democratische inbedding en doeltreffendheid. De
conclusie is: de veiligheidszorg is een kerntaak van
de overheid, en de uitoefening van die kerntaak moet
transparant, democratisch verantwoord en doeltref
fend gebeuren.
Dit artikel werd als lezing uitgesproken door Uri Rosenthal op i
november 2006 in Middelburg.
19 Zeeuws Tiidschrift 2006/7-8