lax Pechstein, Jonge vrouw met rode waaier, ca. 1910. Particuliere collectie, Courtesy Neue Galerie New York.
Arles
In het voorjaar schilderde hij er boomgaarden en later
korenvelden, een enkele keer figuren als het hem
lukte modellen te vinden. Hij huurde een woning met
atelier en nodigde zijn Parijse schildervrienden uit
hem te bezoeken, in de eerste plaats Paul Gauguin
die dat jaar in Bretagne werkte en er financieel en
lichamelijk niet al te best aan toe was. In afwachting
van Gauguins komst versierde hij het huis met schil
derijen, daaronder zijn vermaarde stillevens van zon
nebloemen. Maar van de gedroomde harmonieuze
samenwerking kwam niet veel terecht. Gauguin arri
veerde uiteindelijk in oktober en trok bij Vincent in.
Vanaf het begin overschaduwden meningsverschillen
over kunst en kunstenaars zijn bezoek. De spanning
liep in december zo hoog op dat Van Gogh Gauguin
in een opwelling met een mes bedreigde en vervol
gens een stuk van zijn eigen oor afsneed. Hij stortte
in en werd in het plaatselijke ziekenhuis opgenomen.
Na herhaalde aanvallen die werden gediagnosticeerd
als zenuwinzinkingen, liet Vincent zich in april 1889
uit eigen beweging opnemen in een inrichting in
Saint-Rémy bij Arles. Veel later is bekend geworden
dat hij aan een bepaalde vorm van epilepsie leed.
Van Gogh verbleef ruim een jaar in de kliniek.
Zijn behandelend arts gaf hem toestemming te wer
ken en zo schilderde Vincent op het terrein van de
kliniek de gangen, kamers, patiënten en de tuin, en
daarbuiten landschappen met cipressen en olijfbo
men. Zijn kleuren wonnen nog steeds aan kracht en
zijn penseelstreken leken een eigen leven te leiden,
suggereerden beweging en energie. Theo bejubelde
in hem de symbolist die in elk van zijn werken een
samenvatting gaf van zijn gedachten over de natuur
en de levende wezens zonder de vorm daartoe geweld
te hoeven aandoen - maar Vincent was het in mei
1890 alweer genoeg. Ik heb lucht nodig, ik voel mij
vergaan van verveling en verdriet', schreef hij aan zijn
broer. In diezelfde maand vestigde hij zich in Auvers-
sur-Oise, een kunstenaarskolonie ten noorden van
Parijs waar Theo een nieuwe verblijfplaats voor hem
had gevonden.
Auvers-sur-Oise
Vincent reisde over Parijs om zijn naamgenoot te
zien, het pasgeboren zoontje van Theo en diens
vrouw Johanna Bonger. In Auvers-sur-Oise kwam hij
ogenblikkelijk onder de indruk van de schilderach
tige omgeving. In het dorpje aan de rivier hadden
onder meer Charles-Francois en Karl Daubigny, Paul
Cézanne en Canaille Pissarro gewerkt. Van Gogh
leerde er de arts en amateur-schilder Paul Gachet ken
nen die volgens hem niet minder onevenwichtig was
dan hij, maar Gachet had wel een positieve invloed op
zijn werkkracht en stimuleerde hem in het bijzonder
door te gaan met portretschilderen. 'Ik zou portret
ten willen maken die over een eeuw de mensen van
die tijd zouden voorkomen als geestverschijningen',
schreef Vincent in juni aan zijn jongste zusje Wil.
'Dus probeer ik het niet te bereiken door fotografische
gelijkenis, maar door onze hartstochtelijke uitdruk
kingen, door als middel om het karakter uit te druk
ken en te exalteren onze moderne kennis van de kleur
en ons moderne kleurgevoel te gebruiken.' Hoewel
zijn productiviteit in deze laatste weken van zijn leven
enorm was en zijn werk voor het eerst in ruimere
kring waardering vond, was Van Gogh vaak extreem
depressief. Op 27 juli 1890 probeerde hij zichzelf in
een veld buiten het dorp van het leven te beroven. De
kogel die voor zijn hart bedoeld was, kwam in zijn
borst terecht. In de vroege ochtenduren van 29 juli
overleed hij in het bijzijn van Theo. In de opzet voor
een brief aan Theo, die op zijn lichaam werd gevon
den, had hij geschreven: 'Wel, mijn werk, ik riskeer er
mijn leven voor en mijn verstand is er aan ten onder
gegaan Volgens een brief van Theo aan zijn zusje
Lies, waren Vincents laatste woorden 'La tristesse
durera toujours.'
Expressionisme
De invloed van Vincent van Gogh op de ontwikkeling
van de moderne kunst is overweldigend. Zij begon
niet lang na zijn dood en duurt nog voort.
In de periode tot de Eerste Wereldoorlog maakte
Van Gogh vooral naam in Duitsland en Oostenrijk.
43 Zeeuws Tijdschrift 2006/7-8