Marianne von Werefkin in het plaatsje Murnau ten
zuiden van München was gaan schilderen. Zoals uit
zijn landschappen uit die omgeving blijkt, kon ook
hij zich daar niet langer onttrekken aan de drang
zijn kleuren tot gevoelsuitdrukkingen te maken. Paul
Klee werd aangetrokken door de expressieve moge
lijkheden van Van Goghs kleuren en vormen en was
er uiteindelijk van overtuigd dat Van Gogh hem tot
zelfkennis en tot zijn diepste persoonlijke stijl had
gebracht. Klees zelfportret uit 1909/1932, dat steunt
op Vincents portret van dr. Gachet uit 1890, is er een
prachtig voorbeeld van.
Hartstocht
In Wenen was Van Goghs werk al in 1903 te zien bij
de Secession en in 1906 bij Galerie Miethke. Zijn
emotionele aanpak en in het bijzonder zijn psycho
logische portretten brachten Gustav Klimt, Egon
Schiele, Richard Gerstl en Oskar Kokoschka tot een
expressievere benadering. Bij Gustav Klimt gebeurde
dat net als bij Toorop - die op zijn beurt veel invloed
op het werk van Klimt heeft uitgeoefend - op een
overdachte wijze, Kokoschka liet voor Van Gogh zijn
decoratieve stileringen los en richtte zich vooral op
een heftige visualisering van psychische krachten.
Gerstl en Schiele zagen zichzelf in de tragische figuur
van Van Gogh en zochten naar een eendere nauwe
samenhang van leven en werk. Hun zelfportretten
ademen Vincents hartstocht, ook in de nadruk op
hoofd en handen als dragers van emotie. De gevoelige
en kwetsbare Gerstl maakte op 25-jarige leeftijd een
einde aan zijn leven. Schiele werd meer gegrepen
door de expressieve lijnen en contouren dan door het
kleurgebruik van Van Gogh. In 1910 begon hij een
reeks zelfportretten met zichzelf als schonkig naakt,
een diepgaande zelfstudie die te vergelijken is met
die van Van Gogh - hoewel Schiele confronteert door
theatrale overdrijving en Van Gogh door een vaak
halucinatoire directheid. Schiele moest in 1912 een
gevangenisstraf uitzitten op grond van zijn losbandige
levensstijl en 'pornografische' kunst. In die situatie
voelde hij zich sterk verbonden met Van Gogh als
martelaar voor de moderne kunst.
IJkpunt
Van Goghs invloed manifesteerde zich in de periode
tot de Eerste Wereldoorlog vooral in de kunstenaars
kolonies die zich in navolging van Barbizon vanaf
ongeveer 1830 over heel Europa hadden verspreid.
Hun topperiode beleefden zij in de jaren 1880-1914.
In Nederland, België, Frankrijk, Oostenrijk wat
Klimt betreft en Zwitserland met Ferdinand Hodler
en Cuno Amiet, lag het accent op de neo-impres-
sionistische en symbolistische kant van Van Gogh,
terwijl in Duitsland - met uitlopers naar Nidden en
Ahrenshoop - in het Oostenrijk van Schiele en Gerstl,
en zelfs in Hongarije het meer de expressionistische
kant naast de symbolistische was die inspireerde.
jan Toorop en Piet Mondriaan hebben beiden
Van Goghs erfenis opgepakt. Mondriaan is evenals
zijn verre familielid vanuit een donkere achtergrond
gekomen tot de verwerking van het licht. Na een fau-
vistische kleurbenadering - mede geïnspireerd door
Van Gogh en Gauguin - koos hij voor een rationele in
plaats van een openlijk emotionele benadering.
De harmonische leefgemeenschappen van kun
stenaars, waarvan Van Gogh droomde, laten enerzijds
een neo-impressionistische anderzijds een expressi
onistische ontwikkeling zien. De verschillende denk
richtingen die zij vertegenwoordigen komen als het
ware samen in de woorden die Theo van Gogh zijn
broer als symbolist toedichtte.
In Amsterdam zijn zo'n 100 schilderijen en wer
ken op papier te zien uit binnen- en buitenlandse
musea en privécollecties, waaronder de hierboven
genoemde, en daarnaast originele brieven en tentoon
stellingscatalogi. De prachtige en zeer verzorgde ten
toonstelling reist in maart door naar de Neue Galerie
in New York. Ons blijft dan de goed geschreven en
boeiende publicatie van gastconservator Jill Lloyd, die
zeer verzorgd en met vele mooie afbeeldingen is uit
gegeven.
Opnieuw wordt duidelijk dat Vincent van Gogh
zélf een ijkpunt voor de moderne kunst is geworden.
Zijn ster schittert op eenzame hoogte en is tegelijker
tijd verontrustend, bijna visionair dichtbij. Want ware
kunst - die gaat van hart tot hart.
De tentoonstelling Vincent van Gogh en het Expressionisme is
van 24 november 2006 t/m 4 maart 2007 te zien in het Van
Gogh Museum in Amsterdam en van 23 maart t/m 2 juli 2007
in de Neue Galerie in New York. De gelijknamige catalogus is
geschreven door Jill Loyd, Eng. en Ned. editie. 160 p., 24,95
(museumeditie), Van Gogh Museum/Hatje Cantz Verlag, distri
butie Nederland Waanders Uitgevers, ISBN 90 400 822 o.
46 Zeeuws Tijdschrift 2006/7-8
