Afbeelding 3. Olieverf op paneel, 37 x 50, gesigneerd
E.H. 1805, Nederlands Scheepvaartmuseum Amsterdam
A.0074(01).
Te zien is de Brits-Russische landing bij Callantsoog in
1799. De gebeurtenissen in Noord-Holland maakten
deel uit van de grote Europese oorlog tussen Frankrijk
en Groot-Brittannië en hun beider bondgenoten. De ver
wachting was dat de bevolking na de inval in opstand zou
komen en stadhouder Willem V, in 1795 bij de Bataafse
omwenteling verjaagd, in zijn rechten zou herstellen. Van
een orangistische volksopstand kwam echter niets en na
zware gevechten bij Bergen en Castricum blies het inva
sieleger eind oktober 1799 onverrichterzake de aftocht.
Het betrekkelijk kleine paneel toont een groot aantal
schepen op een rede, de meeste liggen voor anker. De
ongeveer twintig oorlogsschepen voeren de Britse vlag
en hebben een lange wimpel, de tricolour pennant, aan
de grote mast. Rechts van het midden ligt een groot
schip met de rode vlag van de Royal Navy in top. Een
achtriemssloep, links van het schip, lijkt enige hoge
officieren in rode uniformjassen te vervoeren. Op de
voorgrond varen drie scheepjes die de rood-wit-blauwe
'prinsenvlag' voeren.
Het schilderij is gemaakt aan het einde van zijn leven
toen Hoogerheyden wat meer experimenteerde met de
compositie. Hij had niet meer de neiging om de schepen
keurig in hun geheel af te beelden. Dus geen verzame
ling scheepsportretten, maar een wirwar van tuigage en
scheepjes die bij een fris briesje echt lijken te bewegen
op de flink golvende zee.
groot stuk van verschillende snauwschepen van de
Middelburgsche Commercie Compagnie in het bezit
van de gemeente Middelburg, liggen de schepen
keurig op een rij, zonder dat er sprake is van enig ver
band of interactie tussen de schepen. De opdrachtge
ver zal het zo gewild hebben want de schepen moes
ten goed herkenbaar zijn (afbeelding 1).
In de loop der tijd ontwikkelde Hoogerheyden een
wat subtielere methode voor het weergeven van sche
pen op een rede. Centraal staat meestal een schip en
profil. Eromheen liggen andere schepen, op de spiegel
gezien vaak onder een hoek van 45 graden. Op deze
twee posities maakte Hoogerheyden nauwelijks varia
ties. Behalve de compositie herhaalde Hoogerheyden
ook delen van de voorstelling op andere schilderijen.
Als voorbeeld ziet u hier zijn vroegst bekende schilde
rij, de Essequebo Sociëteit uit 1772 (afbeelding 2).
In zijn laatste jaren worden de composities losser
en de schilderijen verhalender. Voorbeelden hiervan
zijn onder meer twee schilderijen van de Britse
vloot op de rede van Den Helder (afbeelding 3). Het
hoogtepunt van het werk van Hoogerheyden vormen
de schilderijen die zijn gewijd aan de vloot die de
Bataafse Republiek in 1804 in gereedheid bracht
als ondersteuning voor Napoleons ambities om de
Britse eilanden aan te vallen. In Vlissingen werd
daartoe een eskader bijeengebracht, onder bevel van
schout-bij-nacht Carel Hendrik VerHuell. Eén van
Hoogerheydens beste werken is De Secrete Macht in de
haven van Vlissingen (afbeelding 8).
Chroniqueur van zijn tijd
Als zeeschilder aan de kost komen was in zijn tijd niet
eenvoudig. Er was maar een kleine markt voor (dure)
schilderijen, maar er lagen wel kansen om met de ver
koop van tekeningen en prenten rond te komen. De
prenten naar ontwerp van Hoogerheyden verschillen
qua opzet niet wezenlijk van zijn schilderijen. Ook hier
zijn de schepen correct weergegeven en is de compositie
evenwichtig, maar schematisch. Dat de kwaliteit van de
prent sterk afhankelijk was van de graveur is te zien op
Hoogerheydens prent van de verovering op de Schelde
van de Franse brik La Sainte Lucie (afbeelding 9).
Op zijn schilderijen toont Hoogerheyden zich een
zorgvuldig chroniqueur van het zeewezen van zijn tijd in
lijn met de Van de Velde-traditie. In de zomer van 1786
onderhandelden graveur Matthias de Sallieth en Engel
Hoogerheyden met Daniël Radermacher (1722-1803)
47 Zeeuws Tijdschrift 2007 i 3-4
