JOHANNES GOEDAERT
d@ ontdekker van Je metamorfose van insecten
Johannes Goedaert, Stilleven met boeket rozen in een vaas, 1640-1668. Olieverf op paneel, collectie Zeeuws Museum. Foto: Ivo
Wennekes. De insecten op het schilderij in Middelburg, zijn terug te vinden in de Metamorphosis Naturalis. Bij het vergelijken
van de verschillende edities van de Metamorphosis Naturalis is te zien dat Goedaert de kleuren in de loop van de tijd verandert,
vooral bij het koolwitje. De datering van het schilderij zou op die manier nauwkeuriger te bepalen zijn.
Johannes Goedaert (1617-1668) schreef de Metamorphosis Naturalis, dat in drie delen (1662-1669) door de
Middelburgse uitgever Jaques Fierens is uitgegeven. Het veranderde de kijk op de levende wereld in de
zeventiende eeuw niet zoals Darwins werk dat in de negentiende eeuw deed, maar toch. Het beschrijft hoe
insecten verschillende stadia doorlopen en niet, zoals voor die tijd werd aangenomen, spontaan uit vocht
tevoorschijn kwamen. Hiermee legde Goedaert mede een tijdbom onder de theorie van de spontane genera
tie die ervan uitging dat het leven vanzelf ontstond. Door Veronica Frenks
Uit eitjes komen rupsen, die zich terugtrekken in
een cocon om er vervolgens als een vlinder uit te
komen. Nu de gewoonste zaak van de wereld, voor
de tijdgenoten van Goedaert een volledig nieuwe kijk
op de wereld. Hoe komt het dat Goedaert zo goed als
vergeten is? Wie geïnteresseerd is in het zeventiende-
eeuwse Zeeland, komt de naam van Middelburgse
entomoloog avant la lettre en (fijn) schilder die lid was
van het Sint Lucasgilde in Middelburg zeker tegen.
Zijn portret, een gravure naar het schilderij dat de
kunstenaar Willem Eversdijck van hem maakte, prijkt
in de Zeeuwse Encyclopedie, evenals het prachtige titel
blad van de Metamorphosis Naturalis. Een bloemstil-
leven hangt in het Zeeuws Museum en een prachtige
tekening van een Walchers landschap bevindt zich in
het Rijksprentenkabinet in Amsterdam.
De belangstelling die de Zeeuw aan de dag legde
voor insecten was opmerkelijk voor zijn tijd want
insecten werden toen gezien als symbolen van bederf
en verderf. Oolc een mooie vlinder stond voor de
vergankelijkheid van het leven. Al eerder waren er
insecten getekend, maar nog niemand had ze ook zo
minutieus beschreven als Goedaert had gedaan.
Goedaert-kenner
Na enig speurwerk kwam ik tot de ontdekking dat
er zich al iemand meer dan tien jaar met Goedeaert
bezig houdt: Kees Beaart amateur-historicus en
natuurvorser te Lekkerkerk. Hij verzamelt alles
was betrekking heeft op Goedeart. Aanvankelijk
had Beaart weiirig met Zeeland maar nu brengt hij
veel tijd door in het Zeeuws Archief en de Zeeuwse
Bibliotheek op zoek naar sporen van Goedaerts leven:
'Goedaert keek en keek, was als een soort fenome-
noloog en empirist avant la lettre bezig zijn waarne
mingen te beschrijven: hij hield rupsen in potten,
flessen en flesjes en in benen en houten doosjes.
Hij beschreef hoe de rupsen een gat in hout vraten.
Vervolgens noteerde hij wat hij zag en welke indruk
die waarnemingen op hem maakten, hij voegde er
een datum, soms voorzien van een jaartal, aan toe.
Linnaeus verwijst dikwijls naar de afbeeldingen van
Goedaert en heeft zelfs enige namen als soortnaam
van de Middelburger overgenomen.'
Middelburg vormde het centrum van het Walcherse
platteland dat in de zeventiende eeuw een van de
meest economisch, technologisch en wetenschappelijk
63 Zeeuws Tijdschrift 2008 j 1-2
