ZEEUWSE BOEKBANDEN
JAN BANE - NI EESTERBINDER
De Provinciale Bibliotheek van Zeeland, voorganger
van de Zeeuwse Bibliotheek, bezat al voor de Tweede
Wereldoorlog fraaie boekbanden uit de achttiende eeuw.
Toen uitte het zelfbewustzijn van de leidinggevende
en geletterde klasse in Zeeland zich onder andere in
rijk bestempelde en bijzondere boekbanden. De voor
beelden van de Provinciale Bibliotheek zijn echter gro
tendeels verloren gegaan in mei 1940. Vanaf de jaren
zeventig is de bibliotheek weer mooie boekbanden gaan
verzamelen om het verlorene te vervangen. Thans bezit
de Zeeuwse Bibliotheek een collectie Zeeuwse hand
boekbanden, die zijn gelijke haast niet kent. Daartoe
behoort ook de hier afgebeelde band van Jan Dane.
Het is onbekend wanneer Dane geboren werd,
maar op 19 juni 1755 werd hij ingeschreven in het
Middelburgse gilde van boekdrukkers, -binders en
-verkopers. Vermoedelijk was hij leerling van de
belangrijke Zeeuwse binder Suenonius Mandelgreen.
Dane ontwikkelde zich tot een uitstekend binder op
zowel technisch als esthetisch terrein. Hij werkte
niet alleen. Zijn vrouw, Abigail de Klerk, stond hem
zeker bij en hij had ook knechten. Dane stierf in 1783
en zijn weduwe zette het bedrijf voort tot aan haar
dood in 1789. Dane drukte enkele boeken en was een
uitgever van enige betekenis. Hij schreef ook teksten
voor Zeelands cronyk-almanach, die hijzelf tussen 1777
en 1784 uitgaf. Maar hij is tegenwoordig als binder
bekend, vooral nu een band met zijn signatuur is
opgedoken (nu in de Zeeuwse Bibliotheek) en geble
ken is dat hij de vele luxebanden maakte, die eerder
aan de Satisfactie Binderij werden toegeschreven.
De hier afgebeelde band is ook bijzonder. Hij omvat
Het boek der Psalmen, in 1773 te Middelburg uitge
geven, volgens de vlak ervoor gepubliceerde offi
ciële berijming van de Staten Generaal. Drukker
Isaac Scheltus kreeg de opdracht van de Staten op
19 augustus 1773 en al op 30 augustus verzochten
Gabriel Clement, Hendrik Sas en Martinus
van Sevenhoven de Middelburgse overheid de
Middelburgse editie(s) niet aan één persoon te gun
nen, maar aan een groep uitgevers. Maar op n okto
ber vroeg Pieter Gillissen het octrooi voor zichzelf en
zijn associés. Clement en de zijnen wisten ervan en
hadden al op 21 september een verzoek ingediend om
ten minste ook het octrooi te krijgen. Uiteindelijk kre
gen zij het, tezamen met vijf andere uitgevers, onder
wie Jan Dane. Gillissen bleef buitenspel. Wellicht
kwam Daniel Tulleken, een belangrijk en invloedrijk
Middelburger met veel interesse in het boek, tussen
beide.
Twee bijzondere exemplaren van Het boek der psalmen
die bewaard zijn gebleven (een in een privécollectie en
een in de Zeeuwse Bibliotheek), hebben zijn wapen
op de platten. Deze editie bevat een extra tekening van
P. Snijders, voorstellende Vrouwe Overvloed in een
ruimte met apparaten en gereedschappen met betrek
king tot het binden en drukken en staande onder een
poort met de wapens van de genoemde uitgevers én
van Tulleken en zijn vrouw. De band steekt in rood
marokijn. De platten hebben een kader met een rijke
stempeling in de hoeken. Direct daarbinnen staat een
tweede kader in de vorm van een langgerekte vierpas
en omzoomd door bloemstempels. De ruimte erbin
nen is uitgevoerd in grijsgroene zijde beplakt met een
papieren schildje, beschilderd met en in de vorm van
Tuilekens wapen met een strik en linten. De snede
is niet alleen verguld, zoals normaal bij luxebanden,
maar is ook beschilderd, met het wapen van Zeeland
op de kopsnede en dat van Middelburg op de staart.
Op de voorsnede toont deze band muziekinstrumen
ten; dit kan een verwijzing naar de 150ste Psalm zijn,
waarin God geprezen wordt met allerlei muziekinstru
menten.
Jan Storm van Leeuwen
49 Zeeuws Tijdschrift 2009 5-6
