:ïYait geballoneerde buik tot
collier van gezwollen klieren'
Samuel Coronets staalkaart van de
sociale ellende in Middelburg anno 1859
De mediadrukte rondom de recente kredietcrisis lijkt ietwat hol als we kijken naar de permanente
crisis waarin Zeeuwse bevolkingsgroepen anderhalve eeuw geleden verkeerden. In 1859 ver
scheen Middelburg voorheen en thans. Bijdrage tot de kennis van den voormaligen en tegenwoordigen toestand
van het armwezen aldaar. Honderd jaar raadiem era vijftig jaar geleden schreef M.P. de Bruin, een voor
het Zeeuws Tijdschrift gedurende decennia onmisbare figuur, een 'herdenkingsartikel* over dit baan
brekende boek en zijn auteur Samuei Senior Corona! (1827-1892), pionier van de sociale genees
kunde in Nederland. Een dubbel 'jubileum' Door Jan J.B. Kuipers en Paul van der Velde
De Middelburgse periode van Coronel besloeg maar
een klein deel van zijn loopbaan, maar was toch van
aanzienlijke betekenis: voor Coronels eigen levens
loop én voor onze kennis van de sociale geschiedenis
van Zeeland in de negentiende eeuw. Coronels vader,
die nog in de slag bij Waterloo (1815) had gevochten,
was directeur van het Portugees-Israëlitisch wees
huis in Amsterdam. Samuel promoveerde na zijn
medische studie in Amsterdam te Leiden (1850). In
1853 kwam hij naar Middelburg, met een benoeming
als stadsgeneesheer ('armendolcter') op zak. Vijf jaar
later was hij ook voorzitter van het Middelburgsch
Ziekenfonds en secretaris van de Zeeuwse afdeling
van de Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der
Geneeskunst.
De stad verkeerde al sinds de Franse Tijd in diepe
malaise. Het inwonertal (ca. 14.000) was gehalveerd
sinds de hoogtijdagen van de Gouden Eeuw. Ongeveer
14 procent van de bevolking werd bedeeld of tewerk
gesteld, 22 procent (bijna een kwart!) kreeg de 'Ver-
eeniging tot het bezoeken der armen' over de vloer, zo
berekende P.J. Smallegange in een studie uit 1998.
In Middelburg, aldus Coronel, heerste dan ook een
armoede 'zoo intens en op zulk een groote schaal, een
armoede, die een ontaardende invloed had op lichaam
en geest van groote groepen der bevolking'. Van de
statistieken die de sterfte onder de bevolking docu
menteerden nam het gemeentebestuur slechts met
karige belangstelling notitie; de burgemeester ver
klaarde volgens het Coronel-lemma in het Biografisch
woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging
in Nederland dat deze cijfers hem onverschillig lieten.
Gezien de overbevolking onder de mindere standen
was het zelfs beter dat er nog meer stierven!
Scalpel der kritiek
Middelburg voorheen en thans was Coronels eerste grote
studie, opgezet volgens de methodiek van de destijds
78 Zeeuws Tijdschrift 2009 j 5-6
