Signalementen
samenstelling Jan J.B. Kuipers met een bij
drage van Henk L. Licher
Notaris tegen de stroom in
Jan de Kort, De plaats van het geloof in het leven van
Hendrik Albert van Dalsum (1868-1944). De worste
ling van een liberaal katholiek met geloof en moderniteit.
Tilburg: Stichting Zuidelijk Historisch Contact, 2009
(tevens Jaarboek 2007/8 van Oudheidkundige Kring
De Vier Ambachten, Hulst). ISBN 978-90-70641-87-
o, 29,50.
Bijna vijfhonderd pagina's wijdt theoloog Jan de
Kort in zijn Tilburgse dissertatie aan de Haarlems-
Hulsterse notaris-politicus-ideoloog en katholieke dis
senter Hendrik Albert van Dalsum (1868-1944). Maar
als je de rijke, zeer degelijk gedocumenteerde uitgave
dichtklapt is deze figuur nog even raadselachtig als
voorheen. De rol van het katholieke geloof in Van
Dalsums leven en werk is dan ook het sudieobject van
De Korts dissertatie, en niet de integrale persoon, al
is het moeilijk om deze aspecten te scheiden, het zijn
immers communicerende vaten. Maar Van Dalsum
was nu eenmaal een te complexe persoon om gevan
gen te kunnen worden door welke rake typering dan
ook. Hij was te veel: 'anders katholiek', sociaal bewo
gen en zeer religieus, nu en dan dicht aanleunend
tegen het vrijzinnig (lees: links) liberalisme, maar op
een gegeven moment óók kandidaat-Tweede Kamerlid
voor het fascistoïde Verbond van Nationalisten. Als
notaris en politicus (lid van de Staten van Zeeland
en de gemeenteraad van Hulst) zette Hendrik van
Dalsum zich in voor de rechten van de kleine man
en de landarbeiders in Oost Zeeuws-Vlaanderen. Hij
stelde zich op als een praktische sociale hervormer.
Zo stichtte hij leenbanken om te zorgen dat de kleine
man minder afhankelijk werd van rentmeesters en
gegoede burgerij.
Het achterplat van De Korts boek toont de kist die
hem mede tot zijn titanenarbeid inspireerde: het is de
archiefkist van Van Dalsum die bewaard wordt in het
museum De Vier Ambachten te Hulst en waarin zich
de bescheiden bevonden die De Kort tot een queeste
langs talrijke archieven en bibliotheken voerde. Van
Hendrik Albert van Dalsum omstreeks 1910 (foto uit het
besproken boek).
Dalsum, een figuur in een voetnoot van de geschie
denis en actief in een uithoek van het land, was tot
heden vooral regionaal bekend, maar blijkt niettemin
een signaalfunctie te hebben in een internationale,
cultuur- en geesteshistorische context. Als katholiek
dissident pleitte hij begin twintigste eeuw voor schei
ding van kerk en staat, en stond afwijzend tegenover
verzuiling én confessionele partijvorming. Het werd
hem door zijn eigen wereld niet in dank afgenomen:
het Vaticaan verbood na een geheim proces zijn
geschriften, Van Dalsum werd geëxcommuniceerd.
Behalve in zijn eigen periodiek De Volkswil en een
aantal brochures verkondigde Van Dalsum zijn ideeën
in de regionale media. Zijn dapper tegen de stroom
inroeiende De Volkswil werd op een gegeven ogenblik
door de bisschop van Breda 'erger dan socialistisch'
genoemd. Van Dalsums notarispraktijk verliep, uitein
delijk trok hij zich terug uit het politieke en openbare
leven.
De internationale context waarin de ideeën van
de tragische politieke 'loner' en zwerver Van Dalsum
te plaatsen zijn, is een verdienstelijke vondst van De
Kort. Voor werk en gedachten van Van Dalsum blijkt
de in Nederland vrijwel onbekende Franse stroming
van de abbés démocrates van doorslaggevende beteke
nis te zijn geweest. Van Dalsum baseerde zich op
88 Zeeuws Tijdschrift 2Qog I 5-6