en schepen konden de toegang tot Antwerpen tijdig
vergrendelen.
De Schelde als slagveld
De Scheldemonding behoort tot de belangrijkste
slagvelden van Europa. De Zeeuwse eilanden zelf
hebben militair gezien nooit zoveel belang gehad,
de waarde ervan werd en wordt bepaald door de
strategische ligging ten opzichte van Antwerpen.
Door de loop van de vaargeul dicht langs de kust is
het vanuit Vlissingen eenvoudig het scheepvaartver
keer op de Westerschelde van en naar Antwerpen
te controleren. Dat begon al tijdens de Nederlandse
Opstand, toen op Pasen 1572 de Vlissingse bevolking
drie Spaanse compagnieën de toegang tot de stad
ontzegde, waarna de Oranjegezinde opstandelingen
het scheepvaartverkeer op de rivier beheersten. Het
belang van de Scheldemonding werd nog eens dui
delijk in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog,
toen tijdens operatie Wacht am Rhein (beter bekend
als het Ardennenoffensief) in het najaar van 1944
Duitse eenheden via de Ardennen richting Antwerpen
optrokken. Anno 2009 is de Nederlandse controle
over de Westerschelde door de tegenstrijdige belangen
tussen Nederland en België en het wel of niet uitdie
pen van de rivier wederom actueel.
Militair-historisch is Walcheren uniek. Op vrijwel
dezelfde locatie hebben twee omvangrijke en belang
rijke amfibische operaties plaatsgevonden: de Britse
expeditie naar de Schelde van 1809 met de landing bij
Breezand en operatie Infatuate van november 1944,
toen Britse en Canadese troepen Walcheren bevrijd
den. Geallieerde troepen landden toen bij Vlissingen
en Westkapelle. Overigens heeft er tijdens de Eerste
Wereldoorlog ook nog een Brits plan bestaan om Wal
cheren aan te vallen.
De Britse expeditie naar de Schelde van 1809 vond
plaats tijdens het langslepende conflict tussen Groot-
Brittannië en Frankrijk gedurende de lange acht
tiende eeuw. In 1805 had Oostenrijk een smadelijke
nederlaag tegen Frankrijk geleden tijdens de Derde
Coalitieoorlog, waarbij het Venetië en Tirol had ver
loren. Oostenrijk had zich buiten de Vierde Coalitie
(1806-1807) gehouden, maar in februari 1809 besloot
de Oostenrijkse regering een nieuwe oorlog tegen
Frankrijk te beginnen, in de hoop de verloren gebie
den terug te winnen. Oostenrijk vormde samen met
Groot-Brittannië een nieuw bondgenootschap, bekend
als de Vijfde Coalitie. Op 10 april staken Oostenrijkse
troepen de rivier de Inn over en vielen Beieren, een
Franse bondgenoot, binnen. Kort daarop begon het
Britse kabinet met de voorbereidingen voor een opera
tie op het continent.
De Britse expeditie naar de Schelde van 1809 was
met 44.000 soldaten, 600 schepen en 60.000 zee
lieden de grootste amfibische operatie van haar tijd.
Toch behoort de expeditie niet tot de canon; ongetwij
feld omdat de dramatische gebeurtenissen in Zeeland
in 1809 alleen maar verliezers hebben gekend. Voor
de Britten betekende de expeditie een haven te ver.
Antwerpen werd nooit bereikt. Dit resulteerde in een
geruchtmakend duel tussen twee kabinetsministers,
gevolgd door een parlementaire enquête in 1810.
Voor de Fransen heeft het Britse beleg van Vlis
singen niet geleid tot een Nieuw Troje, zoals het
roemruchte beleg van Oostende van 1601-1604. Napo
leon Bonaparte (1769-1821), keizer der Fransen, was
vol ongeloof toen het Franse garnizoen zich, na een
kort beleg en bombardement, had overgegeven. In
Frankrijk volgde in september 1809 een onderzoek
naar de capitulatie van Vlissingen, waarna generaal
Fouis-Claude Monnet de Forbeau (1766-1819), de
commandant van het Franse garnizoen in Vlissingen,
schuldig werd bevonden aan lafheid en verraad. Ook
het optreden van de Hollanders was weinig heroïsch.
Fuitenant-generaal Steward Bruce (1767-1847), de
Hollandse commandant van Walcheren, werd, nadat
hij zonder verzet te plegen naar Brabant was gevlucht,
uit zijn functie ontheven en hij werd geroyeerd als
commandeur in de Koninklijke Orde der Unie. Gene
raal-majoor Gijsbert Cort Heyligers (1770-1849) op zijn
beurt bevrijdde Zuid-Beveland en Walcheren pas nadat
de Britten deze eilanden hadden ontruimd. Er viel geen
schot. Daama luidde het Britse vertrek de ondergang
van het Koninkrijk Holland in. Direct na de Britse ont
ruiming van eind december 1809 bezetten Franse troe
pen Walcheren, kort daarop gevolgd door de annexatie
van het hele koninkrijk.
Instructie voor Chatham
De doelstellingen van de expeditie naar de Schelde
waren vastgelegd in de instructie voor Chatham: 'You
will consider that this conjoint expedition has for its object
the capture or destruction of the enemy's ships, either
building at Antwerp and Flushing or afloat in the Scheldt;
40 Zeeuws Tijdschrift 2010 1-2
