DE ZEEUWSE VERLICHTING IN INDIE
Reinier de Klerk, Joshua van Iperen en
Jacobus Radermacher als grondleggers
van het Bataviaasch Genootschap voor
Kunsten en Wetenschappen
tekst Ariëtta Kaashoek
Republiek hadden, bestond er altijd nog de mogelijk
heid het fortuin in Indië te beproeven. Het betekende
echter geen verstoting want de kansen waren zeker
aanwezig dat zij die vertrokken rijk en met eer overla
den terugkwamen.
Een kleine dertig jaar eerder, in 1731, vertrok uit
hetzelfde Middelburg Reinier de Klerk (1710-1780),
die als derde waak op een VOC-schip voor de reis naar
Batavia aanmonsterde. Hij stamde uit een groot gezin
dat behoorde tot de gegoede burgerstand. Zijn ouders
hadden hem voor de handel voorbestemd, maar hij
was meer aangetrokken tot de zee. Op 15-jarige leef
tijd werd hij adelborst op een oorlogsschip dat als
bestemming had de retourvloot uit de Oost op zee op
te vangen en verder naar huis te begeleiden. Zowel
Radermacher, die uit een gefortuneerde en invloed
rijke familie kwam, als De Klerk, van bescheidener
afkomst, zouden in Indië fortuin en naam maken.
Afkomst speelde in Indië een kleinere rol dan in de
regenteske Republiek.
Batavia: Parel van Azië
In wat voor wereld kwamen ze aan? Ze moeten ver
halen over de parel van Azië hebben gehoord hebben
en de lange zeereis had hen alvast doen wennen aan
een ander klimaat. Toch zal de eerste confrontatie met
de drukkende vochtigheid, de penetrante geuren en
helle kleuren gevoegd bij de zeer gemêleerde bevol
king van Batavia wel overweldigend zijn geweest. De
stad was in 1619 gesticht door Jan Pieterzoon Coen,
en de zogenoemde Ommelanden, het gebied direct
buiten de stadsmuren, telde rond 1760 ongeveer
160.000 inwoners. Het warme en vochtige klimaat en
de onhygiënische omstandigheden hadden Batavia al
snel de bijnaam sterfhuis van de Europeanen opge
leverd. Malaria was doodsoorzaak één. Wie de eerste
aanval overleefde, kreeg een zekere immuniteit maar
de lijst van slopende ziekten zoals gele koorts was
lang. Omdat de hoger gelegen wijken als Molenvliet
en Noordwijk een gezonder leefklimaat hadden, lie
ten de welgestelden daar hun buitens bouwen. Ook
51 Zeeuws Tijdschrift 2010 3-4
