Dit jaar is het vijfhonderd jaar geleden dat Cornelis
Jansen (1510 - 1576) in Hulst het levenslicht zag.
Cornelis Jansen, meer gekend onder zijn Latijnse
naam Cornelius Jansenius, werd een vooraanstaand
theoloog, bijbels humanist en hoogleraar en vooral
een gedreven pastor en bisschop in een tijd van
geloofshervorming en staatkundige verandering. Hij
was derhalve een tijdgenoot en bekende van onder
andere Filips II, Margaretha van Parma, Willem van
Oranje en Alva.
Zijn geboortejaar mocht niet ongemerkt passeren.
Over Jansenius is in het verleden wel gepubliceerd,
maar de publicaties waren slechts encyclopedisch van
aard of beperkt van omvang. Een samenhangend en
uitgebreid verhaal over zijn persoon in de context van
zijn tijd bestond nog niet. Daarom nam de Oudheid
kundige Kring 'De Vier Ambachten' het initiatief tot
een meer uitgebreide en dieper gravende publicatie.
Dit initiatief leidde tot een spontane samenwerking
van personen, voornamelijk streekgenoten, die ieder
vanuit hun vakgebied hun licht wilden laten schij
nen op het leven en werk van deze grote Hulstenaar.
Zo plaatsten Wil Brand (archivaris van het bisdom
Breda), Johan Decavele (voormalig hoofd van het
departement van Cultuur van de stad Gent en publi
cist), Jan de Kort (theoloog en godsdiensthistoricus),
Jan Lockefeer (historicus), Antoine Prinsen (archivaris
van Hulst) en Honoré Rottier (historisch geograaf
en publicist) zich gezamenlijk voor de uitdagende
opdracht om in minder dan een jaar een grondige
publicatie voor te bereiden. Rottier ontdekte na veel
speurwerk een sprekend portret van Jansenius in
de abdij van Heverlee dat hier voor het eerst aan de
openbaarheid wordt prijsgegeven.
De wereld van Jansenius
De samenwerking tussen de auteurs heeft geleid tot
een boek dat op een historisch en theologisch ver
antwoorde wijze een beeld geeft van Jansenius en
de betekenis van zijn persoon voor kerk en samenle
ving van zijn tijd. De auteurs denken in het gestelde
doel geslaagd te zijn. De veranderende samenle
ving en leefomgeving van de zestiende eeuw in de
Nederlanden worden beschreven door Honoré Rottier,
terwijl Antoine Prinsen zich heeft gebogen over
bestuurs- en geloofspraktijk in Hulst in die tijd. Wil
Brand beschrijft de familierelaties van Jansenius en
zijn contacten met zijn geboortestad. De tijd van de
reformatie in Vlaanderen en de plaats van Jansenius
daarin worden behandeld door Johan Decavele. Jan
Lockefeer schetst een biografie van Jansenius, nu niet
encyclopedisch, maar geplaatst in de tijdsomstandig
heden en dikwijls gebaseerd op nieuwe gegevens. Jan
de Kort ten slotte geeft op basis van de werken van
Jansenius inzicht in het belang dat deze theoloog en
pastor heeft gehad in de tijd van de contrareforma
tie. Hij hoopt daarmee Jansenius van Hulst uit de
schaduw te doen treden van zijn naamgenoot uit een
latere generatie, Jansenius van Leerdam, bisschop van
leper, wiens Augustinus ondermeer bijdroeg aan het
ontstaan van wat nu heet de Oud-Katholieke Kerk van
Nederland.
Academische zitting
Het initiatief van de Oudheidkundige Kring 'De
Vier Ambachten' om Jansenius te herdenken is ook
omarmd door het kerkbestuur van de Hulster Sint-
Willibrordusbasiliek. Onder gezamenlijke verantwoor
delijkheid en met steun van de gemeente Hulst, vindt
zaterdag 6 november in de basiliek een academische
zitting plaats. Hierin zal Peter Nissen, hoogleraar aan
de Radboud Universiteit in de Cultuurgeschiedenis
van de religiositeit, in het bijzonder vanaf de vroeg
moderne tijd, een academische oratie houden over de
ontwikkeling van het bisschopsambt vanaf Jansenius
tot nu.
Op zondag 7 november zal de huidige bisschop
van Gent, Mgr. Luc van Looy, zijn voorganger tijdens
een pontificale dienst in Hulst herdenken. De ver
schillende kerkgenootschappen worden hierbij uitge
nodigd. In beide bijeenkomsten zal het boek worden
gepresenteerd en toegelicht. Parallel worden in de
loop van dit jaar tentoonstellingen ingericht rond het
werk en de persoon van Jansenius in de Librije en het
streekmuseum De Vier Ambachten in Hulst.
Cornelius Jansenius van Hulst 353 0-3576, theoloog en pastor, bis
schop van Gent; jaarboek 200g-20i0. Hulst: Oudheidkundige
Kring 'De Vier Ambachten', 2010, pp. 272. Voor niet-leden
17,50. Te bestellen bij de Oudheidkundige Kring, Postbus 102,
4560 AC Hulst.
Exposities over Jansenius in De Librije (voorkerk van de basiliek
in Hulst, vaak open op zondagmiddag) en in het museum De
Vier Ambachten (elke dag van 14 - 17 uur) van 22 oktober -15
november. Voor meer informatie zie: www.museum.devieram-
bachten.nl ('wisseltentoonstellingen') en www.museumhulst.eu.
83 Zeeuws Tijdschrift 2010 3-4