zingen. Die grenzen zijn niet meer zo strak als vroe
ger. Ik zing ook in klassiek-romantische en heden
daagse producties.' De Matthaus-Passion is voor haar
nog steeds inspirerend. 'Er zijn steeds weer nieuwe
invalshoeken te ontdekken. Vorig jaar werkten we
voor het eerst samen met Jos van Veldhoven, een man
die de Matthaus toch al grondig kent. Zijn enthou
siasme werkte op mij aanstekelijk omdat hij steeds
nieuwe elementen ontdekt. Jos kan, ook al heeft
hij een partituur honderd keer gezien, de partituur
opendoen en dan kijken alsof het voor het eerst is.
Onderzoek blijft belangrijk. Altijd verwonderd blijven
over nieuwe dingen, dat is fenomenaal. Er is nooit iets
evident.'
Jos van Veldhoven: 'Er is veel dat we over de oor
spronkelijke uitvoeringen niet weten. Interpreteren
wordt altijd vanuit een heden gedaan. Zelf heb ik het
nodige onderzoek verricht en ik zou zeggen dat we
'historisch geïnformeerd' werken. Dat wil niet zeggen
dat het exact zo klinkt als het in de achttiende eeuw
gedaan zal hebben. We hebben echter wel de informa
tie die we hebben over de instrumenten en de wijze
van zingen, verwerkt.'
Universeel geloof
Pie ter Nouwen schreef een roman over de intriges
die zich afspelen rond de uitvoering van de Matthaus-
Passion. Belangrijk is daarin de vraag naar het geloof
of ongeloof van de zangers en de beoordelaars van
het muziekstuk. 'Ongelovigen die menen iets over de
kwaliteit van de Matthaus-Passion te kunnen zeggen,
zijn als geheelonthouders die zich een oordeel over
een Chateau Margaux aanmatigen', laat Nouwen de
dirigent Agancourt in zijn verhaal zeggen.
Max van Egmond: 'Die vergelijking gaat niet op.
Ook als ongelovige kun je de muziek graag horen.
Voor een gelovige is het een bijzonder werk. Het raakt
aan de essentie van het christendom. Maar de muziek
is zo subliem, dat ook een ongelovige religieuze erva
ringen kan krijgen. Een Zweedse bisschop beweerde
dat Bach wellicht een betere evangelist is geweest dan
de evangelisten in de Bijbel. Bach heeft zoveel men
sen kunnen bereiken met zijn muziek.'
Ook Amaryllis en Bart zijn gelovig, maar zien dat
niet als een noodzaak om de Matthaus-Passion te kun
nen zingen. 'Dat je de liefde van Jezus niet kent, wil
niet zeggen dat je de liefde niet kent. Je kunt de liefde
voor een medemens kennen.'
Bart: 'Ik denk dat je het stuk als gelovige toehoor
der anders beleeft dan wanneer je niet gelovig bent.
Voor veel gelovigen en met name in Nederland is de
Matthaus-Passion een soort ijkpunt in het jaar. Van
uit het geloof is de dood en de wederopstandig van
Christus een centraal thema en dan ook nog eens met
de sterke muziek van Bach eronder. Dat werkt wel.
De sterfscène van Jezus laat niemand onberoerd. Dat
iemand zijn leven geeft voor anderen is heel mense
lijk.' Jos van Veldhoven: 'Bach bindt mij niet aan de
kerk of aan een gebouw, maar vooral aan een soort
intuïtief religieus gevoel, universeler dan het geloof
binnen een kerkgemeenschap.'
Duits of Diets
Hoe belangrijk is het nu eigenlijk voor de toehoorder
het werk in de eigen taal te horen? Jos van Veldhoven:
'Voor de achttiende-eeuwse toehoorder die alles wilde
volgen was het essentieel om het stuk in de eigen taal
te horen. Dat is een goed argument om de tekst te
vertalen of te hertalen. In de Angelsaksische wereld
worden de Passies van Bach vaak in het Engels uit
gevoerd. In Nederland kennen we sinds de Tweede
Wereldoorlog minstens twee vertalingen. Die van
Jan Engelman en die door Jan Rot. Toch ben ik niet
zonder meer voor het vertalen. Het is onvermijdelijk
dat met het vertalen de klank van het geheel enorm
verandert. Het is bovendien onbegonnen werk om te
doen wat Bach deed. Die volgde specifieke woorden
met speciale muzikale figuren, harmonieën en ritmes
(Van Veldhoven 2010:132).'
Amaryllis houdt het liever bij het Duits: 'Ik zou
het niet prettig vinden de Matthaus in het Engels of in
het Nederlands te zingen. Vooral het samenspel tus
sen de noten en de klinkers verandert er ingrijpend
door. Die muziek is zo op die taal geschreven. Ik kan
me het niet anders voorstellen.' Ook Bart kan zich
geen andere Matthaus-Passion van Bach voorstellen
dan in het Duits: 'Barokmuziek is ontstaan uit de
tekst. Aan de belangrijkste elementen - notenbeeld,
tekst, ritme, harmonie - mag je niet tornen. Als je dat
doet kom je aan de integriteit van de componerende
schepper.' Toch is de organist wel te porren voor het
experiment. 'Je moet blijven zoeken naar wat er alle
maal mogelijk is en Jan Rot is wel heel consciëntieus
met het omzetten naar de Nederlandse taal omge
gaan. Je moet alle kanalen uitputten soms om erach
ter te komen dat je daar niet mee door moet gaan.'
34 Zeeuws Tijdschrift 2on 1-2
