Wekelijks speelt de stadsbeiaardier Henk G. van Putten op het Middelburgse carillon. De stadsbeiaardier van Antwerpen, Geert
D'hollander, legde enkele jaren geleden de klank van het Middelburgse carillon vast op een cd, gevuld met muziek van uitsluitend
Zeeuwse componisten uit heden en verleden. Foto's: Anda van Riet.
bazen dat in het verleden organisten vaak ook bei
aardier waren (zie ook het artikel over componisten
van psalmzettingen in ZT 40 (1990) 5). In 1526 werd
in de stadhuistoren een klokkenspel gehangen. Een
stadsbeiaard volgde nog in dezelfde eeuw in de abdij-
toren Lange Jan: dit instrument werd omstreeks 1595
gemaakt door Hendrick van Trier uit Aken en diens
meesterknecht Jan Burgerhuys. Omstreeks deze tijd
werd door Burgerhuys zelfs een klokkengieterij te
Middelburg opgericht. Het bedrijf vormde het begin
van een familietraditie; in het midden van de zeven
tiende eeuw werd Burgerhuys' gelijknamige kleinzoon
door de Staten van Zeeland als "s lands geschut- en
klokkengieter' aangeduid.
Over de beiaards in Middelburg is door de eeuwen
heen in lovende bewoordingen geschreven. Dat geldt
zeker voor het instrument dat kort na de stadsbrand
van 1712 werd gebouwd onder adviseurschap van
de vermaarde Middelburgse organist, beiaardier en
componist Pieter Bustijn, wiens klavecimbelwerken
destijds tot in kringen rondom Bach bekend waren
(zie ZT 49 (1989) 4). Het klokkenspel van 40 klok
ken, in 1714-1715 gegoten door Claes Noorden en Jan
Albert de Grave (Amsterdam) werd beschouwd als
een der fraaiste van ons land. De zogeheten bourdon,
de grootste klok van het carillon met een gewicht van
6.150 kilo hervond een plaats in het nieuwe instru
ment dat na de Tweede Wereldoorlog in de Lange Jan
werd aangebracht. Dit instrument behoort thans tot
de zwaarste beiaards van ons land.
In de zestiende eeuw werd ook het begin gemaakt
met het aanstellen van de eerste klokkenisten in een
sindsdien lange, onafgebroken reeks, voortdurend tot
de dag van vandaag. De instrumenten van de abdij to
ren en de stadhuistoren werden beide door speciaal
daartoe benoemde beiaardiers bespeeld. Middelburg
heeft beiaardiers van de hoogste kwaliteit gehad, wier
invloed verstrekkender is geweest dan nu bekend is of
wordt gedacht. Onder hen bevonden zich belangwek
kende toonkunstenaars als Remigius Schrijver, Pieter
Bustijn en Jan Morks. Van de laatste is onlangs een
aanzienlijke hoeveelheid transcripties voor carillon
teruggevonden in de Zeeuwse Bibliotheek. De beiaard
is niet alleen bespeeld, maar er is ook over geschreven.
De Poolse Kasia Piastovska, hier aan het klavier van de beiaard te Goes,
besloot tijdens deelname aan een Summer School in Zeeland in 2008 om haar
studie aan de Roosevelt Academy in Middelburg voort te zetten.
De Middelburgse jurist Joos Verschuere Reijnvaan,
onder meer werkzaam als stadsbeiaardier van Vlis-
singen, heeft in zijn Muzijkaal Kunst-Woordenboek
(Amsterdam 1795) - het eerste Nederlandstalige
muzieklexicon - uitvoerig over de beiaard, klokken, en
automatisch spel gepubliceerd. Een en ander is voor
zien van fraaie gravures. Ook aan dit aspect van de bei
aardcultuur is vanuit Middelburg een impuls gegeven.
The jingling of ducats?
Uit alle bronnen blijkt ondubbelzinnig dat het Mid
delburgse stadsbestuur de beiaardcultuur door de
eeuwen heen steeds krachtig heeft gestimuleerd.
De bouw van het nieuwe carillon uit 1714-1715 was
bijvoorbeeld zeer duur, maar het bestuur wenste de
hoogste kwaliteit. Dat gold ook voor de kwaliteit van
het beiaardspel. Zo werd Pieter de Moor door het stads
bestuur ingaande 1 januari 1646 aangesteld als klokke
nist van de Abdijtoren op een jaarwedde van 40,-. De
vroede vaderen vonden echter dat hij zijn speltechniek
op een nog hoger plan moest brengen: Middelburg
hechtte aan muziek van hoog niveau. Daarom vertrok
De Moor voor een periode van vijf maanden naar
Utrecht, teneinde zich 'tot meerder perfectie te exerce
ren in de musicq'.
In een veel recenter verleden, in 2008, vond een
internationaal beiaardconcours te Middelburg plaats
waarbij het gemeentebestuur een prijs beschikbaar stel
de. Zomercursussen die de afgelopen jaren plaatsvon
den konden rekenen op een vertegenwoordiger van het
College van B&W dat voor een gastvrij onthaal van de
studenten zorgde. Inwoners van Middelburg reageer
den enthousiast, zoals zij ook reageren op de jaarlijkse
reeks zomeravondconcerten.
Maar toch... Onlangs zag een voorstel het licht om
de functie van stadsbeiaardier na pensionering van de
huidige niet meer voort te zetten. Het begin van het
einde van vijf eeuwen beiaardcultuur in Middelburg,
terwijl de provinciehoofdstad juist nu met diezelfde
beiaardkunst internationaal aandacht op zich vestigt?
Vanuit de gemeenteraad zijn gelukkig bezwaren tegen
deze misplaatste bezuinigingsplannen gekomen. De
son locale van het carillon hoort evenzeer bij Middelburg
als de Lange Jan zelf!
62 Zeeuws Tijdschrift 2on 5-8 63 Zeeuws Tijdschrift 2011 3-8
