op de vijf reizen tijdens spitsuren. In 2005 was 81
procent van de files in Nederland geconcentreerd
in de Randstad. De filevorming is daar erger dan in
andere polycentrische gebieden, zoals de Vlaamse
Diamant en het Rijn-Ruhrgebied.
Er is sprake van tekort aan land. De havenuit
breiding in Rotterdam vindt plaats op kunstmatig
gecreëerd land in zee, terwijl in het gebied rond
Schiphol geen huizen gebouwd kunnen worden van
wege geluidshinder. De maatschappelijke kosten van
economische groei in de Randstad nemen toe. Eén
van de oplossingen ligt in goede verbindingen. Een
visie op de infrastructuur en de ruimtelijke ordening
in Nederland die gericht is op de ontlasting van de
Randstad in plaats van een verdere belasting. Het
beleid moet zich niet langer richten op het repareren
van knelpunten, die zich natuurlijk in de Randstad
concentreren. Dan blijven we achter de feiten aanlo
pen. Ook hier moet de fixatie op de Randstad worden
losgelaten en worden vervangen door een focus op de
zich ontwikkelende regio's.
Een andere oplossing, die daarmee hand in hand
moet gaan, is natuurlijk het creëren van werkgele
genheid buiten de Randstad. Om te beginnen door
schaalvergroting van rijksdiensten niet langer hoofd
zakelijk ten gunste van de Randstad uit te voeren, zou
ik zeggen. Maar het gaat om meer dan de rijksdien
sten alleen. Zoals de econoom Dik Wolfson weieens
heeft opgemerkt: het gaat erom hoe je de juiste taak
op de juiste plaats krijgt.
Politiek onhoudbaar
Een derde reden voor het einde van centrale positie
van de Randstad in ons beeld van Nederland, is dat
het politiek niet langer houdbaar is. Gevestigde poli
tieke partijen verliezen steun in de grensgebieden.
Dit is met name in het zuiden zichtbaar. Dat is in de
afgelopen verkiezingen duidelijk gebleken. En voor
een belangrijk deel is dat te wijten aan het feit dat die
regio's zich onderbedeeld voelen. Dat verandert pas
als de Randstadnorm wordt losgelaten. Als er ruimte
komt voor differentiatie en een ontwikkelingsvisie die
recht doet aan de behoeften en de enorme potentie
van de regio's buiten de Randstad op het gebied van
wonen, werken en mobiliteit.
Als de Randstad niet langer de maat der dingen
bepaalt, niet langer de norm is, hoe ziet het nieuwe
beeld van Nederland er dan uit? Het nieuwe beeld van
Nederland is een land van verschillende regio's, dus
niet van de Randstad en de rest, maar van regio's met
elk een sterk eigen profiel. En dan heb ik het natuur
lijk ook over de mainports Amsterdam en Rotterdam,
maar niet uitsluitend en niet per se in de context van
de Randstad. Het gaat om regio's waarvan de samen
stellende delen elkaar aanvullen en versterken op
het gebied van wonen, werken en mobiliteit. Regio's
die daardoor in staat zijn zich te ontwikkelen tot een
internationale topregio. Daar hoort natuurlijk een pas
sende visie op de ruimtelijke ordening in die regio's
bij. Daar hoort bij dat er ruimte is voor differentiatie
en maatwerk in Nederland en dat de overheersende
Randstadfixatie inderdaad verdwijnt.
Deltaregio
Eén van de regio's met zo'n sterk profiel is onze
Delta. Ik denk dan grofweg aan het gebied dat wordt
begrensd door Rotterdam in het noorden en West-
Brabant in het westen (tot en met Breda) en waarvan
zowel Dordrecht als Zeeland deel uitmaken. Deze
regio kenmerkt zich door zijn sterk watergerelateerde
economie in termen van de havens, industrie, ener
gie, logistiek, zilte landbouw, aquacultuur, veiligheid,
natuur, toerisme en recreatie. Het is een prachtig
cluster van bedrijvigheid en creatieve maakindustrie,
die een mooie voedingsbodem biedt voor innovatie op
het gebied van water, biobase, energie, maintenance
en kustgerelateerde zaken. Persoonlijk geloof ik niet
in een zuivere diensteneconomie. Het is bovendien
een regio die in staat moet zijn tot een gemeenschap
pelijke agenda, omdat veel van de maatschappelijk
economische opgaven in de regio juist verbonden zijn
aan de delta. En het is een regio die internationaal
veel gewicht in de schaal legt.
Willen de kansen van zo'n regio, maar ook van
andere regio's in Nederland ten volle benut worden,
dan moeten we andere accenten gaan leggen in het
concept van de gedecentraliseerde eenheidsstaat,
zodat er ruimte komt voor differentiatie. Meer accent
op gedecentraliseerd, en minder op eenheid. En dan
zal het oude beeld van Nederland, van de Randstad en
de periferie, eerst moeten worden losgelaten. Gege
ven wat ik hiervoor geschreven heb, is dat natuurlijk
slechts een kwestie van tijd.
Dit is een geredigeerde versie van de toespraak van Karla Peijs,
Commissaris van de Koningin in Zeeland, bij de Johan de
Wittlezing op 13 oktober 2011 in Dordrecht.
17 Zeeuws Tijdschrift 2012 1-2
