EEN UITGEGUMDE GESCHIEDENIS
Joost van den Toorn
De stad is een verhaal. En dat verhaal wordt verteld,
geschreven, verzwegen, herschreven, en aan de
omstandigheden aangepast. Geïdealiseerd heet dat.
Zo ongeveer is het gegaan met het verhaal van de
Middelburgse stadsheilige Norbertus, een verhaal dat
de duistere historie van een andere Middelburger in
de vergetelheid heeft geduwd. Een stad is dan een
fafade in woorden.
Voor Fafade 2012 heeft Joost van den Toorn een
beeld gemaakt dat de geschiedenis van Middelburg
wil retoucheren. In zijn eigen woorden: ik wil de
waarheid terug brengen in het klooster waar Middel
burg omheen is gebouwd. Dat klooster is de huidige
abdij die in 1127 gesticht werd door de Norbertijner
monniken. Achter het triomfantelijke verhaal van hun
ordestichter, de later heilig verklaarde Norbertus, gaat
een andere geschiedenis schuil die men kennelijk niet
wilde weten. Dat is het verhaal van een van de groot
ste ketters uit de Nederlandse geschiedenis Tanchelm,
ook wel bekend als Tanchelijn. Hij was een priester
die in lompen gekleed de rijkdom en macht van de
kerk aan de kaak stelde en in Zeeland en Vlaanderen
een enorme aanhang had. Hij werd in de buurt van
Middelburg geboren en vestigde zich in Antwerpen
waar hij in 1115 door een priester werd vermoord. Nor
bertus werd er in 1124 door Rome op uit gestuurd om
korte metten te maken met zowel de volgers als de
ideeën van Tanchelm. Dat is de reden dat Norbertus
iconografisch wordt afgebeeld in triomf over de ketter
met een monstrans in de hand, verwijzend naar de
katholieke eucharistie.
Van den Toorn laat Norbertus in zijn beeld boven
op de toren prijken die hij ontleent aan het stadswa
pen van Middelburg. Onder de toren, eigenlijk als een
fundament, zien we de kop van de verzwegen Tan
chelm. Daarmee geeft Van den Toorn deze outsider
weer zijn plaats in de geschiedenis van Middelburg en
corrigeert hij het officiële verhaal.
Religie, oorlog en dood zijn thema's die regelmatig
in het werk van Van den Toorn terugkeren. Hij bena
dert die thematiek het liefst vanuit de intuïtie, niet
vanuit de ratio en zeker niet vanuit de canon van de
geschiedenis zoals die aan de regels van de heersende
macht is aangepast. Van den Toorn gaat bij voorkeur
aan de zijlijn staan om vrijelijk te kunnen spreken.
Zijn werk ademt ernst en humor, fantasie en ironie
en wil de mens een onconventionele spiegel voorhou
den. In het geval van Middelburg een andere kijk op
de eigen geschiedenis.
Vanaf sokkels op de magistratelijke Middelburgse
gebouwen: de abdij, het stadhuis, de Vleeshal, vertel
len de diverse exemplaren van het beeld ons de ande
re geschiedenis, het verhaal dat uitgegumd was. Een
verhaal over donkere dagen die in tegenstelling staan
tot de grootsheid, het geloof en de rechtvaardigheid
waarvan de Middelburgse architectuur wil getuigen.
Zo keert het authentieke verhaal terug in Middel
burg, ontdaan van de nobele verfraaiingen die nodig
zijn om een heiligenleven tot voorbeeld te laten strek
ken en aangevuld met een minder aangename histo
rische werkelijkheid. In de vorm van een beeld dat in
China in drie maten is uitgevoerd, elk in een oplage
van 50. De kleinste maat in Blanc de chine, de andere
in authentiek porselein.
www.joostvandentoorn.nl
63
