DE STAATS-
SPAANSE
LINIES
Een godin in klederdracht
Belgisch-Nederlands erfgoed: de Staats-
Spaanse Linies
Landschapsatlas van Walcheren [zie het signalement in
Zeeuws Tijdschrift ZT 59 (2009) 5/6] schiet kennelijk
maar geen wortel. De conclusie is zonneklaar: aan de
finalistische, door de problematiek van de eigen tijd
gekleurde strekking van veel ouder geschiedkundig
werk waarover de inleiding van Geschiedenis van Zee
land deel II mild de staf breekt gaat ook het - overi
gens bewonderenswaardige - werk van Mijnhardt en
de zijnen niet weinig mank.
P. Stuart, Nehalennia van Domburg. Geschiedenis van
de stenen monumenten. Utrecht: Stichting Matrijs,
2013. ISBN 978 90 5354 463 3, 29,95
Piet Stuart, oud-conservator van het Rijksmuseum
van Oudheden in Leiden, heeft een nieuwe bijdrage
geleverd aan de 'Nehalenniakunde', waarvan hij een
belangrijke vertegenwoordiger is. Dit nieuwe, in een
tekst- en een afbeeldingenband verdeelde boek is een
van diverse toelichtingen voorziene catalogus van de
Nehalenniastenen uit Domburg. Het merendeel van
deze in 1647 gevonden monumenten is bij een brand
van de kerk van Domburg in 1848 verloren gegaan.
Stuart baseert zijn beschrijvingen op de vele afbeel
dingen die voordien waren gemaakt en op foto's van
wat resteerde. Ook de door de Oosterscheldevondsten
bij Colijnsplaat (sinds 1970) opgedane kennis van de
'Zeeuwse' godin Nehalennia en haar monumenten is
gebruikt voor deze nieuwe Domburgse beschrijvingen.
Stuart herinnert de lezer ook nog eens aan het befaam
de 'klederdracht'-aspect: 'Haar kleding bestaat uit een
tot de voeten reikend gewaad met daaroverheen een
iets kortere mantel, waarover een schoudermanteltje is
bevestigd. Dit pelerientje is uniek; er is niet één ande
re godheid die dit draagt. Daaruit mag men wel con
cluderen dat dit kledingstuk destijds door de vrouwen
in het land van Nehalennia werd gedragen.' Eerdere
publicaties van Stuart over Nehalennnia, de inheems-
Romeinse godin die uitsluitend aan de monding van
de Schelde werd vereerd (Colijnsplaat en Domburg)
en daarom ook wel geldt als een 'Zeeuwse' godin,
werden besproken of gesignaleerd in ZT 2003 nr. 6 en
2008 nr. 1: Documenten in steen en het met wijlen J.E.
Bogaers samengestelde Nehalennia, Römische Stein-
denkmaler aus der Oosterschelde bei Colijnsplaat.
Monumenten van conflict en cultuur
Jan J. B. Kuipers, De Spaans-Staatse Linies.
Monumenten van conflict en cultuur. Vlissingen:
Uitgeverij den Boer de Ruiter, 2013. ISBN 978 90
7987 544 3, €19,90
Je hoort wel eens dat de tijd van het boek voorbij is.
Ik heb nooit veel geloof gehecht aan die bewering.
Er zal altijd belangstelling blijven bestaan voor een
mooi, inhoudelijk rijk en informatief boek, dat prach
tig geïllustreerd en zorgvuldig geproduceerd is. Dit is
zo'n boek.
Het gaat over de linies van vestingsteden, forten,
schansen en andere verdedigingsmiddelen die tijdens
de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) en later zijn aan
gelegd in Vlaanderen en wat nu Zeeuws-Vlaanderen
is, met in totaal zo'n 450 objecten. Sommige ervan
zijn nog vrijwel volledig intact, terwijl van andere
slechts sporen in het landschap zijn overgebleven.
Alles bijeengenomen vormt deze verdedigingslinie
een imposant cultureel erfgoed dat zorgvuldig wordt
gekoesterd door middel van een Nederlands-Belgi
sche regionale samenwerking.
Het Zeeuws-Vlaamse grensgebied was, met Ant
werpen als centrum van handelsverkeer, een van
51 Zeeuws Tijdschrift 2013 3-4
