Signalementen
samenstellingjAN J.B. Kuipers met bijdragen van Mario Molengraaf en Jaap de Moor
Franse tijd en 'Oranjemythe'
Wilfried Uitterhoeve, 1813 - Haagse bluf. De korte
chaos van de vrijwording. Nijmegen: Uitgeverij Vantilt,
2013. ISBN 978 94 6004 121 1, 25,-.
Een groot aantal boeken over de Franse of, als men
wil, Bataafs-Franse tijd is vorig jaar verschenen
wegens de tweehonderdjarige herdenking van de
stichting van het Koninkrijk der Nederlanden. Overal
sneuvelen de mythes, dus ook die rondom de stich
ting van dit koninkrijk na het vertrek van de Fransen
in 1813/14. Wilfried Uitterhoeve heeft met zijn 1813
- Haagse bluf een gevuld boeket samengesteld, waarin
de 'chaos van de vrijwording' na die zo enerverende
periode sinds 1795 wordt gepresenteerd aan de hand
van de gebeurtenissen in 29 plaatsen in Nederland.
Uitterhoeves bedoeling is een 'leesboek' met veel
plaats voor ooggetuigeverslagen, waarin hij de lezer
niet te veel met zijn opvattingen in de weg wil zitten.
Die opvattingen worden wel gespuid in de Inleiding
en de Epiloog. Kort en goed (pag. 363): 'Het aantreden
van de Prins van Oranje was niet onbepaald, vanzelf
sprekend en natuurnoodzakelijk. Hij kon en mocht
slechts aantreden in een specifieke hoedanigheid, als
monarch van een eenheidsstaat, met handhaving van
de moderniteiten daarvan. Het aantreden van de Prins
van Oranje als monarch onder deze voorwaarden was
niet de voltrekking van een vanzelfsprekendheid
Tijdens de jaren van de inlijving bij het Franse
keizerrijk (1810-1813) waren de tegenstellingen tussen
de voormalige Orangisten en Patriotten in de meeste
streken snel weggesleten. Oranje werd binnenge
haald om het zwarte gat te vullen dat de angst voor
chaos en/of annexatie door geallieerde mogendheden
vormde.
De onzekerheden waren uiteraard het grootst in
de weken tijdens en na het geleidelijk wegtrekken van
de Fransen vanaf begin november 1813; op sommige
plaatsen, zoals in Den Helder, Delfzijl en op Wal
cheren hielden ze stand tot in het voorjaar van 1814.
Orde in de chaos werd gebracht door het Voorlopig
Bewind c.q. Algemeen Bestuur 'tot redding van het
Vaderland'. Op uitnodiging landde vervolgens Willem
Frederik, zoon van de laatste stadhouder Willem V,
afgeschermd door Engelse mariniers op 30 november
in Scheveningen, op vrijwel dezelfde plaats vanwaar
hij achttien jaar eerder met zijn vader was vertrokken.
Op 2 december accepteerde hij in Amsterdam de titel
van Soeverein Vorst van het op 21 november gepro
clameerde 'Soevereine Vorstendom der Vereenigde
Nederlanden'. Nu was hij Willem I geworden.
Wilfried Uitterhoeve is in 1944 in Stoppeldijk
(Oost Zeeuws-Vlaanderen) geboren. Behalve door
zijn vriendschap met Pim Fortuyn is hij bekend van
twee eerdere boeken over de Franse tijd: Koning keizer
admiraal, over de ondergang van het koninkrijk Hol
land, en een biografie van arts-generaal-waterstaatkun-
dige Cornelis Krayenhoff, de man die in Amsterdam
de Bataafse revolutie bracht, én deze stad in 1813 aan
Willem I overdroeg.
De Zeeuwse locaties die Uitterhoeve in 1813 -
Haagse bluf behandelt zijn Zierikzee (5-8 december
1813) en Walcheren (november 1813-april 1814). In Zie
rikzee ging het er, net als in heel Zeeland tijdens de
'fluwelen revolutie' aan het begin van de Bataafse en
Franse tijd, bedaard aan toe. Er was wel enige opwin
ding omdat de invloedrijke regent en rechter W.A. De
Jonge orders kreeg, nota bene tijdens de viering van
Napoleons kroningsdag op 5 december, om binnen
zes uur als gijzelaar af te reizen naar Fille. Met enkele
Engelse schepen voor anker in de Roompot was dit
een recept voor oproer. Door de diplomatieke talenten
van W. de Brauw, ontvanger der registratie en net als
De Jonge een regent uit prerevolutionaire tijden, liep
het allemaal met een sisser af. De Fransen trokken
met aftrek van de vrijwillig achterblijvende Hollandse
veteranen weg, in gezelschap van de onderprefect
en andere beambten. De Jonge schreef: 'Zo liep alles
regulier af. De Engelsen trokken met honderd mari
niers de stad binnen en er was algemene vreugde en
geroep van "Hoezee!" en "Oranje!".'
Op het strategisch cruciale Walcheren verliep het
vertrek van de Fransen wat dramatischer, met tafe
relen die leken te herinneren aan de boerenopstand
van 1672. Aanleiding was een dubbel misverstand.
Een detachement op zoek naar clandestiene geweren
in Sint Faurens en Brigdamme werd aangezien voor
77 Zeeuws Tijdschrift 2014 2-3
