ook samen met docenten uit alle onderwij sgeledin-
gen dit onderzoek doen. Zoals Aristoteles al schreef:
'excellentie is die deugd die draait om een voortdu
rende, bewuste poging om meerwaarde toe te voegen
aan het zelf, de ander en de organisatie'.
Vijf dimensies van onderwijsexcellentie
Een achterliggende vraag bij dit alles betreft het doel
van het onderwijs. Is dit het afleveren van kant en
klare rekenmachines, opgeleid voor de arbeidsmarkt
van vandaag? Of is het het opleiden van kritische
en democratische wereldburgers, met die kennis,
houding en vaardigheden waarmee zij vorm kunnen
geven aan de wereld van morgen? Onderwijs, zoals
Martha Nussbaum schreef, is er 'Niet voor de Winst',
maar dient een breder persoonlijk en maatschappelijk
doel. Afgaand op zowel de literatuur als mijn eigen
ervaringen, leiden vijf dimensies juist vandaag de dag
tot dit type excellent onderwijs.
Ten eerste is er de schaal. Juist in kleine gemeen
schappen, waarin mensen elkaar kennen, aanspreken
en zien staan is het mogelijk om een eigen cultuur
neer te zetten en een relatie op te bouwen met indi
viduele leerlingen. Natuurlijk kunnen ondersteuning
en bestuur grootschalig georganiseerd worden, maar
binnen een kleine gemeenschap (600, is het maxi
mumgetal uit de antropologie) is het mogelijk om een
cultuur te creëren die iedere leerling optilt.
Vervolgens speelt de kwaliteit van de leerkracht
een cruciale rol. Daarbij gaat het natuurlijk om didac
tische competenties, leerlingen op de goede momen
ten bij de lurven grijpen, een aai over de bol geven,
echt geïnteresseerd aanhoren en alle ruimte geven.
Maar het gaat ook om vakinhoudelijke kennis en aca
demische vaardigheden. Het gebrek aan leerkrachten
met een academische opleiding is terecht een grote
zorg in Nederland, en het is belangrijk om juist het
aanzien van het geweldige beroep van leerkracht ook
onder academici te herstellen.
Ten derde geldt het belang van internationaal
onderwijs. Onderwijs dat opleidt voor de toekomst
bereidt leerlingen voor op een wereld die steeds meer
verbonden is. Taal is daarbij belangrijk, net als kennis
van andere culturen. Wellicht nog belangrijker zijn de
houding en vaardigheden van een wereldburger: mee
willen en kunnen praten over internationale thema's
en goed over de grens kunnen opereren.
Daarnaast, ook gerelateerd aan het idee van de
school als oefenplaats voor de samenleving, is het
belang van inclusie. In Nederland zitten nog veel te
veel leerlingen apart: in het speciaal onderwijs of -
sinds kort - in het onderwijs voor hoogbegaafden.
Hoe inclusiever het onderwijs is, hoe beter dit is voor
alle betrokken leerlingen, zo blijkt uit onderzoek.
Leerlingen met speciale leerbehoeften trekken zich op
aan leeftijdgenoten, die op hun beurt om leren gaan
met verschil. Natuurlijk gaat dit alleen maar goed
als er ook voldoende middelen beschikbaar zijn om
iedere leerling op niveau te helpen.
Tot slot is excellent onderwijs breed. Filosoferen,
musiceren, leren ondernemen, leren vertellen en
debatteren, uitgebreid kennis nemen van de eigen
cultuur en die van anderen, je als leerling leren posi
tioneren in de wereld. Het Ministerie van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschappen kijkt bij het benoemen
van excellentie juist naar de aandacht voor, bij
voorbeeld, culturele vorming. Juist een brede basis
vormt leerlingen immers tot creatieve, eigenzinnige
wereldburgers die vorm kunnen geven aan de eigen
toekomst.
In Zeeland valt wat te leren?
Waarom zou nou juist Zeeland inzetten op onder
wijsexcellentie? Dit ten eerste omdat er al zoveel op
dit gebied gebeurt: de voorbeelden uit het begin van
dit artikel zijn moeiteloos aan te vullen met een lange
rij andere indrukwekkende praktijkvoorbeelden. Daar
naast krijgen juist in Zeeland de dimensies hierboven
makkelijk vorm: een kleine schaal is hier de norm, en
de reden waarom zoveel Zeeuwse onderwijsinstellin
gen landelijk zo goed scoren. Zo wordt de krimp een
kracht.
De kleine schaal maakt het ook mogelijk om
gezamenlijk initiatieven te nemen. Rondom onder
wijsexcellentie gaat het UCR samenwerken met de
HZ, Scalda en het primair en voortgezet onderwijs.
De Zeeuwse opleidingsschool speelt nu al een grote,
en unieke, rol in het versterken van de onderzoeks
vaardigheden van leerkrachten. Een gerichte inzet om
academici aan het werk te zetten in het onderwijs,
eventueel een of twee dagen per week, kan juist hier
goed van de grond komen. Ook spelen in Zeeland
verrassend veel initiatieven op het gebied van inter
nationalisering. Terecht, want er is geen provincie
die relatief zo veel geld verdient aan de export, en
daarnaast zo nauw verbonden is met de zuiderburen.
9 Zeeuws Tijdschrift 2014 2-3
