WHIR [d)[M WHIR WlRQJJlnJlMOIEIM
tekst Barbara Oomen
Mei is in Zeeland al 15 jaar de maand van de vrijheid.
Een maand die zoals overal in het land begint met de
dodenherdenking, en het bevrijdingsfestival, maar
die eens in de twee jaar eindigt met grootse aandacht
voor de vier vrijheden. Juist dit vieren van de vier
vrijheden, en daarmee van de verworvenheden op het
gebied van mensenrechten, is net zo belangrijk als het
vieren van de bevrijding zelf. De Tweede Wereldoorlog
zorgde immers niet alleen voor onmenselijk veel ver
driet, maar creëerde ook een uniek momentum voor
iets wat eerder nooit lukte: het maken van bindende
internationale afspraken over de fundamentele rech
ten en vrijheden van ieder mens. Deze afspraken zijn
vandaag de dag belangrijker dan ooit voor het borgen
van vrede en gerechtigheid ver weg en dicht bij huis,
maar wij vergeten juist in Nederland vaak wat ze
inhouden, en waarom wij ze maakten.
Franklin Delano Roosevelt gaf in 1941 de aftrap,
toen hij met ferme pennenstreken aan het Congres
schetste waarom Amerikanen zich moesten bekom
meren om de oorlog elders. Niet om geopolitieke,
strategische of financiële redenen, maar om iets wat
veel fundamenteler was: het borgen van vier vrijhe
den, waar ook ter wereld. De daadwerkelijke invulling
van de door Roosevelt geschetste contouren gebeurde
overigens door zijn vrouw Eleanor. Zij schreef al in
1942: 'Na de oorlog moeten wij verwezenlijken waar
voor wij vochten - de droom van een nieuwe wereld'
(Roosevelt, 1942). Onder haar bezielende leiding werd
dan ook in 1948 de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens (UVRM) aangenomen door de
kersverse Verenigde Naties.
Hoe inspirerend de UVRM ook is, het was nog
maar een schets van een nieuwe wereldorde: niet-
bindend en weinig uitgewerkt. Dat gebeurde in de
decennia erna, om te beginnen in Europa. Dit was
lang voordat Europa stond voor markteenheid. De
Europese vier vrijheden werden gedefinieerd als de
vrijheid van goederen, kapitaal, diensten en personen.
Het vroege Europa was een waardeneenheid. 'Mense
lijke waardigheid is Europa's grootste verworvenheid,
vrijheid haar echte kracht', schreef het Congres van
Europa in 1948. De Raad van Europa nam dan ook
het eerste bindende mensenrechtenverdrag ter wereld
aan. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens
(EHRM), dat als 'geweten van Europa' in Straatsburg
waakt over dit verdrag, kreeg in 2010 geheel terecht
de overkoepelende Four Freedoms Award.
Kennislacune
Niet dat veel Nederlanders daarmee het EHRM ken
nen: maar 4 procent noemt het verdrag spontaan als
bron van grondrechtsbescherming (NJCM, 2010).
Dit is eigenlijk onbegrijpelijk. Ter gelegenheid van
de prijsuitreiking in 2010 maakte Omroep Zeeland
prachtige filmpjes die laten zien hoe belangrijk het
verdrag ook is voor ons dagelijks leven, of het nu gaat
om de onderwijsvrijheid, privacy, het recht op een
eerlijk proces of de vrijheid van meningsuiting (wie
op Youtube zoekt met de termen 'EVRM Haakenvis-
ser' vindt ze alle vijf). Zo ging een filmpje over de
gedwongen opname van een psychiatrische patiënt:
vroeger kon dat zomaar, maar onder invloed van het
Hof is nu een rechterlijke toets nodig.
Zo heeft het gedachtegoed van Franklin en Eleanor
op heel veel manieren vorm gekregen. Hun ideaal van
een overheid gebonden aan regels, en internationale
afspraken om deze voor iedereen te waarborgen, is
31 Zeeuws Tijdschrift 2014 4-3
