'7i/f ZlERlKZEE
Groep mensen voor het werfhuis aan de Vlasmarkt in
Middelburg, ca. 1800. Tekening toegeschreven aan Jacobus
Perkois, afgebeeld in Geschiedenis van Zeeland deel III.
Een pot beschuitgelei van de in 1900 opgerichte Zeelandia-
fabriek, afgebeeld in Geschiedenis van Zeeland deel IV.
jaren terug een luchtlijn op Haamstede, niet al te ver
van Zierikzee, was geopend.' De befaamde 'Zeeuwse'
luchtlijn Rotterdam-Haamstede-Vlissingen, de eer
ste binnenlandse luchtlijn van KLM die al in 1939
wegens de oorlogsdreiging is opgeheven. Het verleden
doet soms hedendaagser aan dan het heden.
Buitenplaatsen worden landbouwgrond
Deel III behandelt het tijdvak 1700-1850. Zeeland
moest zich in die periode, althans na de Bataafs-Fran
se tijd en de vorming van het koninkrijk, grondig her
oriënteren. De gewestelijke zelfstandigheid was al een
verre herinnering en de nieuwe provincie was uitge
breid met Zeeuws-Vlaanderen, het voormalige Staats-
Vlaanderen waarmee overigens al sinds de Tachtigja
rige Oorlog de innigste banden hadden bestaan. De
beide redacteuren en auteur Arno Neele presenteren
hun verhalen zoals gebruikelijk in de serie thema
tisch: Land en Water, Economie, Bevolking en sociale
verhoudingen, Politieke verhoudingen, Religie en
cultuur. Beknopte geïntegreerde visies op het tijdperk
worden verschaft in de Inleiding en het afsluitende
IJkpunt 1850, dat de overgang naar deel IV vormt. In
de kroniek van Smallegange (1696) pronkten de rijke
stedelingen nog met hun grandeur, maar 'rond 1850
was het overgrote deel van de buitenplaatsen afge
broken en omgezet in landbouwgrond', zegt Dekker.
Dit beeld van verval verhult enigszins dat 1700-1850
ook een periode was van de 'opkomst van het plat
teland, de burgerij [sic], de democratie, de katholieke
kerk en een nieuwe Zeeuwse identiteit. Wie kijkt
naar het Zeeland van het midden van de negentiende
eeuw ziet geen onttakelde provincie.' Er werd geïn
vesteerd in kanalen en havens, de landbouw stond
er goed voor en de 'radicaal-liberale omwenteling in
de landelijke politiek zorgde rond 1850 voor meer
democratie en een nieuwe bestuursstructuur'. Een
mooie samenvatting, die echter niet vrij is van projec
tie vanuit de toekomst in de behandelde periode. De
katholieke emancipatie speelde zich immers af vanaf
de tweede helft van de negentiende eeuw, de periode
van grote infrastructurele projecten strekte zich over
een langere periode uit en hadden in de eerste helft
van de negentiende eeuw nog maar weinig effect, en
de inderdaad ingrijpende grondwetswijziging van
1848 betekende vooralsnog geen emancipatie van
64 Zeeuws Tijdschrift 2014 4-5
