DE VLASCHAARD IN 1942 DOOR
DUITSERS IN VLAANDEREN VERFILMD
jpA/T
Stijn Streuvels' rol was
controversieel, maar zijn
reputatie in België leed er
niet onder
'Het liep bij mij van een leien dakje met dien
Vlaschaard, ik had hem maar uit mijn mouw
te schudden', noteerde Stijn Streuvels (1871
- 1969) in 1911. 'Ik had maar mijn venster
open te zetten om de velden te zien bewerken
en bezaaien, om de geel-groene vrucht te zien
wassen, om de liedjes te hooren der wiedsters
en het spel te zien en de leute der slijting.' En
'met zulk een uitzicht', voegde hij er weinig
bescheiden aan toe, 'moet men wel meester
stukken maken, weder men wil of niet.'
Voorjaar 2007 werd in het Vlasmuseum van Kortrijk
een tentoonstelling gewijd aan het honderd jaar eerder
verschenen en ook in Nederland bekende boek De Vla
schaard van Stijn Streuvels. Bij die gelegenheid werd er
ook mime aandacht geschonken aan een nogal pijnlijke,
maar ook opmerkelijke episode uit de Tweede Wereld
oorlog: de verfilming die een uitgebreide filmploeg met
enkele topartiesten uit Nazi-Duitsland in 1942 in de
buurt van Kortrijk maakte van het boek van Streuvels.
De schrijver was erbij en dat met tientallen Vlaamse
figuranten. Ook was er medewerking van drie brand
weerkorpsen, die gezamenlijk spuitend voor een hevige
regenbui moesten zorgen, die na vijf mislukte opnamen
de zesde keer overtuigend neerkletterde op de hoofdrol
speler, die boer Vermeulen uitbeeldde. De figuranten
waaronder een compleet koor en een dansgroep je wer
den allen betaald, en kregen voedzame soep.
Net als deze landgenoten was ook Streuvels (pseu
doniem van Franciscus Lateur) tevreden: top UFA-
regisseur Boreslaw Barlog ging akkoord met zijn eis
dat er ook een nagesynchroniseerde versie van de film
met de stemmen van Vlaamse acteurs zou komen
en volgde het boek inhoudelijk zo getrouw mogelijk.
Men wilde in België filmen om een zo authentiek
mogelijk beeld van de vlasteelt en de boerderijen uit
de streek bij Tiegem te geven. De film is in dit opzicht
een document, dat door knap acteurswerk en schit
terende buitenopnamen als geslaagd moet worden
beschouwd. Politiek hadden de makers geen bedoe
lingen en vreemd genoeg had vooral de Vlaamse SS
na het uitkomen kritiek op de film, blijkbaar omdat
het nauwkeurig gedocumenteerde boerenleven en de
vlasteelt voor de nazi-ideologie van Blut und Boden te
weinig houvast bood.
In Duitsland waar de filmindustrie floreerde werd
gewerkt met dure decors voor de binnenopnamen
die op basis van talloze foto-opnamen in plaatselijke
boerderijen werden gemaakt. Zeer modern voor die
tijd was dat het opgenomen 35 mm-filmmaterieel ter
plekke in een vrachtwagencabine werd ontwikkeld
en daardoor al snel gekeurd kon worden. Intussen
was regisseur Barlog van één ding overtuigd: het dra
matische einde in het boek - de afrekening van boer
Vermeulen met zijn zoon Louis die met zijn nieuwe
ideeën over vlasteelt de diepe haat van zijn vader uit
lokte - moest een happy end worden. Dat paste ook bij
de titel: Wenn die Sonne wieder scheint.
In de zomer van 1943 bezochten honderdduizen
den Vlamingen de film, die ook in Nederland werd
vertoond. De Walen kregen de film niet te zien maar
die wilden er ook niets mee te maken hebben. En wat
was de rol bij dit alles van Stijn Streuvels?
Over de in Vlaanderen zeer populaire dichter en
schrijver (hij overleed in 1969 in het dorp Ingooigem
waar hij veertig jaar woonde, zijn begrafenis werd
door circa zevenduizend mensen bijgewoond) werd
gezegd, dat hij met de Duitsers samenwerkte omdat
hij streefde naar een 'groot Vlaanderen': het door
grenscorrectie bij Vlaanderen te betrekken deel van
Noord-Frankrijk waar nog Vlaams werd gesproken. En
in 1942 leken de Nazi's in zijn beleving vermoedelijk
nog kansrijk. Toch ontving Stijn Streuvels in België
al kort na afloop van de oorlog vorstelijk eerbetoon.
In 1947 werd hij Grootofficier van de Kroonorde en
in 1949 Grootofficier in de Leopoldorde; luttele jaren
later ontving hij zelfs het Grootkruis van beide orden.
Op de tentoonstelling werd de door het Belgisch
filmarchief in 2004 als erfgoed gerestaureerde film De
Vlaschaard vertoond, die in 2007 ook als dvd met extra's
als een historische toelichting, een bioscoopjournaalfrag
ment en getuigenissen van figuranten uitkwam.
tekst Sietz Leeflang
30 Zeeuws Tijdschrift 2014 6-7
Tijdens de filmopname in 1942; de camera staat op een spoor om
voor- en achteruit te kunnen rijden. Bron: Roel Vande Winkel
Ine Van Linthout, De Vlaschaard 7943 (2007)
Stijn Streuvels (1911). Hoe men een schrijver wordt. In: Janssen
Em. s.j. Stijn Streuvels en zijn Vlaschaard. Essay over zijn
eerste prodcutie tot aan zijn meesterwerk (1894-1907).
Tielt/Antwerpen: Lannoo/Standaard Boekhandel.
Roel Vande Winkel Ine Van Linthout (2007). De Vlaschaard
1943- Een Vlaams boek in nazi-Duitsland en een Duitse
film in bezet België. Kortrijk: Groeninghe Uitgeverij, isbn
9789077723517, 192 blz. en dvd.
Sietz Leeflang was wetenschapsjournalist bij het
Handelsblad en is oprichter van de milieuproefboerderij De
Kleine Aarde in Boxtel en Stichting de Twaalf Ambachten, cen
trum voor ecologische technieken in Breskens.
31 Zeeuws Tijdschrift 2014 6-7
