lEr is in onze samen
leving sprake van een
agressief opererend
atheïsme en een sterk
secularistische opstel
ling van de rechterlijke
macht en het openbaar
bestuur.'
in Zeeland): 'Het zijn vooral de zwaardere gezindten,
in de volksmond zwarte kousenkerken, die wat groei
en. In die kringen zie je dat de greep op de gelovigen
nog wel sterk is; dat de familieverbanden van vaak
grote gezinnen erg hecht is. Dat er grote gemeen
schappelijkheid heerst en dat de leden veel geven
aan in de kerk.' 'De traditionele zuil en alles wat
daarbij hoort, wordt daar in stand gehouden', voegt
Jan Meeusen (zzp-er in de geestelijke verzorging, lid
van de Provinciale Raad van Kerken Zeeland) toe. 'Ze
houden zich afzijdig van de samenleving, dat is waar
schijnlijk ook een van de redenen dat ze hier, helaas,
niet aan tafel zitten.'
Als belangrijkste oorzaak voor de ontkerkelijking,
wijst het CBS op het 'functieverlies' van de kerk. 'De
modernisering van de samenleving bracht een grotere
institutionele differentiatie en pluriformiteit op het
gebied van zingeving en levensbeschouwing. Denk
aan de, aanvankelijk sterk anti-kerkelijke, socialistische
arbeidersbeweging. Nieuwe instituties namen de rol
van kerk en godsdienst over in bijvoorbeeld de armen
zorg en het verenigingsleven. Kerkelijke en godsdien
stige waardenpatronen boetten aan betekenis in.'
Ten slotte wijst het CBS op de sociale component
van ontkerkelijking: 'Meer welvaart, een grotere mobi
liteit, een hoger opleidingsniveau en niet te vergeten:
de komst van de televisie, zorgden ervoor dat kerken
hun greep op hun leden begonnen te verliezen.'
Egbert Bornhijm (diaken van het bisdom Breda,
lid Provinciale Raad van Kerken in Zeeland en staf
medewerker van het vicariaat Middelburg): 'Het bleek
dat gelovigen de greep van de kerk beleefden als een
enorme druk. In het verzuilde Nederland was alles in
regels en ge- en verboden gevat, dat werd als verstik
kend ervaren. Het Tweede Vaticaans Concilie was een
reactie op dat hele strenge stramien. Het gaf gelovi
gen een impuls om zelf te mogen nadenken, zelf te
bepalen wat ze wel en niet geloofden. Tegelijk hebben
toen veel katholieken het besluit genomen om veel
minder of helemaal niet meer naar de kerk te gaan.
De kerk zelfheeft daartoe de impuls gegeven. Dat was
wel een beetje zuur, maar het heeft in de kerk ook
geleid tot meer realiteitszin. Geloven en kerk zijn een
bewuste keuze geworden.'
Wim Jansen (vrijzinnig predikant in Middelburg
en Delft) denkt dat ook de invloed van filosofische
denkbeelden uit de negentiende eeuw een belangrijke
rol bij de ontkerkelijking en secularisatie hebben
gespeeld. 'Neem het "God is Dood" van Nietzsche en
het marxisme. Kort door de bocht: het atheïsme stak
de kop op en sijpelde langzaam door in de cultuur.
Gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog hebben
dat proces versterkt, gaven een impuls om het gelijk
ïo Zeeuws Tijdschrift 2015 3-4
