'Zonder het geloof
ontaardt een
democratie snel in
tirannie of anarchie
van die denkbeelden te bevestigen. Daarop volgden in
de jaren zestig het zogeheten bevrijdingsdenken en
een breed gedragen individualisering. Al die aspecten
werden trends die elkaar hebben bevrucht.'
Vernieuwing en verdieping
Dat de ontkerkelijking haar sporen nalaat is evident.
Kerken zien hun inkomsten dalen, kerksluitingen zijn
bij wijze van spreken aan de orde van de dag (tussen
1970 en 2008 gingen 900 kerken dicht, dat is gemid
deld 24 per jaar. De afgelopen jaren zijn dat er jaar
lijks zo'n 50, oftewel één per week).
Ook in sociaal-maatschappelijk en zelfs politiek
opzicht zijn de gevolgen van de ontkerkelijking zicht
baar. Van diverse kanten wordt gewezen op het feit
dat christelijke partijen hun electoraat zien krimpen,
dat het bijzonder (protestant en katholiek) onderwijs
door een gebrek aan achterban onder druk is komen
te staan en dat het aantal vrijwilligers en giften aan
goede doelen - vormen van burgerparticipatie die van
oudsher nauw verbonden waren aan de kerken - afne
men. Sommigen zien de ontkerkelijking zelfs als een
regelrechte bedreiging van het democratisch bestel.
Andreas Kinneging, hoogleraar rechtsfilosofie aan
de Universiteit Leiden, beweert dat religie mensen
meer 'materialistisch en egocentrisch' maakt en 'min
der gericht op het belang van de gemeenschap. Als
het geloof wegvalt, raken mensen sterker gericht op
zichzelf. Zonder het geloof ontaardt een democratie
snel in tirannie of anarchie.' Matthijs de Blois (univer
sitair hoofddocent bij de afdeling Rechtstheorie aan
de Universiteit Utrecht) voegt hieraan toe: 'Er is in
onze samenleving sprake van een agressief opererend
atheïsme en een sterk secularistische opstelling van
de rechterlijke macht en het openbaar bestuur.' Hoe
deze laatste twee, toch tamelijk radicale, opvattingen
precies op waarde te schatten zijn en in hoeverre deze
ook breed gedragen worden, is zeer de vraag. Maar
ze geven wel aan dat ontkerkelijking een proces is
dat serieus genomen wordt en tot zorg en discussie
leidt. Maar dat waren en zijn gelukkig niet de enige
reacties.
Vrijwel parallel aan de meer negatieve interpre
taties van ontkerkelijking ontstond ook een klimaat
van vernieuwing, extra verdieping en betrokkenheid
en andere vormen van solidariteit en zingeving. 'De
keerzijde van secularisatie en ontkerkelijking was
bevrijding', zegt Jansen. Marijn Vermet (predikant
doopsgezinde gemeente in Aardenburg) voegt daar
aan toe 'dat hoewel veel vanzelfsprekendheden ver
loren zijn gegaan, er ook gezocht werd naar nieuwe
verbanden.' Huub Smeets (predikant protestantse
gemeente in Terneuzen, voorzitter van het regionaal
college voor de visitatie) sluit zich daarbij aan: 'Na
de Tweede Wereldoorlog waren er ook mensen die
van binnenuit juist gezorgd hebben voor opbouw en
nieuwe spiritualiteit. Denk aan een nieuwe, meer
li Zeeuws Tijdschrift 2015 3-4
