'Ontkerkelijking loopt
per definitie niet paral
lel aan het verdwijnen
van een vorm van ge
loofsbeleving.1
aansprekende bijbelvertaling, nieuwe liturgische for
mulieren, nieuwe gezangboeken en noem maar op.'
Wat Bornhijm opvalt, is dat er onder katholie
ken naast de afkalving ook sprake is van een nieuw
bewustzijn. 'Ik heb jonge ouders meegemaakt die
hun kind wilden dopen of de eerste communie wilden
laten doen. Vroeger hadden opa's en oma's daarbij
een flinke vinger in de pap. Ik zie nu gemotiveerde
mensen die niet meer uit traditie naar de kerk gaan.
Maar mensen, vaak met een vaag godsidee, die vragen
stellen. Wat betekent dat dopen, waarom die eerste
communie? Waar gaat 't over? Wat we proberen, is ze
kennis te laten maken met menselijke bijbelse verha
len waar ze wat mee kunnen in plaats van ze te con
fronteren met hoe ze in abstracta moeten nadenken
over de betekenis van God. Ik merk dat die verhalen
van 2000 jaar oud nog steeds aanslaan. Ze zeggen
iets over de actualiteit en dat wekt bij mensen weer
het gevoel van "o ja, als dat over geloven gaat, dan voel
ik me er wel bij thuis".'
Moderne zingeving
Ook vandaag de dag is in veel gezindten sprake
van een nieuw elan; vaak intense zoektochten naar
nieuwe vormen van geloofsbeleving en godsbesef,
waarin kerken een andere rol vervullen dan voorheen.
Joost Röselaers (predikant van de Nederlandse kerk
in Londen en oud-predikant van de remonstrantse
gemeente in Amsterdam)geeft mooie voorbeelden
van deze trend. Hij wijst op de predikanten Ad van
Nieuwpoort en Ruben van Zwieten die pleiten voor
een nieuwe fundering van de kerk in Bijbelse verha
len of Justin Welby (aartsbisschop van de Church of
England) die bezig is met inhoudelijke vernieuwing
van tradities door kloosters open te stellen en retraites
te organiseren. Welby probeert verder een moderne
monastieke gemeenschap te vormen waar jonge ban
kiers zich kunnen terugtrekken om een leven te lei
den van 'gebed en inzet voor de armen'. 'Dit zijn twee
recente ontwikkelingen binnen de kerken waar ik
toekomst en relevantie in zie. Van daaruit kan worden
nagedacht over een nieuwe structuur en ledenwer
ving', concludeert Röselaers.
Ontkerkelijking als uitdaging, als kans voor
eigentijdse en nieuwe spiritualiteit. Zowel binnen als
buiten de kerkmuren. Dat perspectief komt in zekere
zin ook naar voren in het rapport van het Sociaal Cul
tureel Planbureau (SCP) 'Geloven binnen en buiten
verband' uit 2014. 'In een tijd waarin druk gediscussi
eerd wordt over deregulering en decentralisatie krijgt
de maatschappelijke rol van geloofsgemeenschap
pen een hernieuwde actualiteit. De belangrijke rol
die plaatselijke kerken blijken te spelen als bron van
maatschappelijke inzet en als milieu waarin burgers
gemobiliseerd worden tot hulpbetoon aan anderen
(bijvoorbeeld in de vorm van vrijwilligerswerk) is een
internationaal gegeven. Na decennia van onafgebro
ken ontkerkelijking roept dit de vraag op door wie of
wat de leemte die daardoor lijkt te ontstaan, gevuld zal
worden. Verder stelt het rapport dat ontkerkelijking
niet per definitie parallel loopt aan het verdwijnen van
een vorm van geloofsbeleving. Het lijkt er vooralsnog
niet op dat het een proces betreft dat even eenduidig
en massaal, in hetzelfde tempo en parallel aan de
ontkerkelijking verloopt. Het huidige religieuze land
schap vertoont meer geledingen dan de kerkelijk geor
ganiseerde of christelijk gebonden religiositeit.
Dat laatste is met name in de meer 'vrije' deno
minaties het geval, legt Jansen uit. 'Om te beginnen
zie je een grote verandering van hoe je de bijbel leest.
Het komt neer op een verschuiving van een histori
serende lezing naar een meer literaire, symbolische
interpretatie. Maar het gaat verder. Ik heb in Delft en
Middelburg kringen gehad rondom de oude Griekse
filosofen. Bijeenkomsten met een puur filosofische
insteek. De belangstelling daarvoor was enorm. En
belangrijker: mensen voelden zich er zeer bij betrok
ken. Datzelfde geldt in zekere zin voor de aandacht
voor andere culturen en godsdiensten. We spraken
over de kerk als instituut, maar je merkt dat mensen
12 Zeeuws Tijdschrift 2015 3-4
