(linkerpagina) Het altaar in de kerk van Nieuwerkerk (bron reliwiki.nl).
(rechts) Het Katholiekapostolische kerkje aan de Molenstraat in
Nieuwerkerk. Foto H.M.D. Dekker.
Schotland en Engeland. De Schotse predikant Edward
Irving was een belangrijke persoon binnen deze bewe
ging, maar hij was allang overleden toen de Katholie
kapostolische kerk uit noodzaak werd gesticht (1847),
omdat de meeste apostolische kopstukken uit hun
eigen kerken, vooral de Anglicaanse, waren gezet. De
eigenlijke stichter was de Londense advocaat en kenner
van oudchristelijke liturgie John Bate Cardale. Cardale
was een geroepene. Toen in 1835 de uitzending van
twaalf apostelen plaatsvond, werd hij aangewezen
als 'pilaar der apostelen'. De twaalf stichtten gemeen
ten in Europa, de Verenigde Staten en Australië. Alle
apostolische ambten werden geënt op het Nieuwe
Testament: apostelen, profeten, evangelisten, herders/
leraars. Aan het hoofd van een volgroeide gemeente
kwam een engel (bisschop), bijgestaan door priesters
en diakenen. In de leer lag sterke nadruk op de spoe
dige Wederkomst van Christus, de eenheid van de ker
ken, de werking van de Heilige Geest en de betekenis
van Israël. Ondanks pinksterachtige, extatische tafere
len in de beginperiode kreeg het rituaal een hoogker
kelijk en katholiek karakter, inclusief eucharistie, 'ver
zegeling' (vormsel), allerlei wijdingen, inzegeningen
van schepen en woningen, ziekenzalving enzovoort.
Tot ieders verbazing stierven apostelen vóór de
Wederkomst een feit was, hetgeen voordien onmo
gelijk werd geacht. 'Helaas, wij hebben ons vergist,'
verklaarde Cardale over dit gelogenstrafte aspect van
de apostolische leer. De laatste apostel, Francis Valen-
tine Woodhouse, stierf in 1901, de laatste Nederlandse
onderdiaken in 2010.
In een zijwand van het kerkje in Nieuwerkerk zit
een ingekerfde baksteen met het jaartal 1876. Maar
de gemeente hier stamt al uit 1873. De Vlaardingse
gemeente dateerde wél uit 1876. Mijn eigen oma
behoorde ertoe, tot de gemeente bij gebrek aan leden
werd opgeheven. Mijn moeder stootte als meisje ooit
het portret van een der Britse stichters van de wand, en
kreeg meer dan één opvoedkundige tik. Zag oma in de
neerstorting van het portret een omen van de opheffing?
In Nieuwerkerk hielden ze het langer vol. Stichter
van de gemeente was kleermaker Jan van der Have
(1819-1909). Na uitgebreide kerkelijke omzwervingen
kwam hij via een mosselschipper uit Bruinisse in con
tact met het gedachtegoed van de apostolische bewe
ging. Jan verbouwde een vervallen pakhuis aan de
Molenstraat tot kerk, en bracht het binnen deze eigen
creatie achtereenvolgens tot priester en engel.
De Februariramp van 1953 sloeg een grote bres
in de Nieuwerkerkse gemeente; zeker twaalf leden
kwamen om. In 2003 leefden er nog twee. Het laatste
gemeentelid was koster Jan Kik. Hij overleed in 2008,
het jaar van ons bezoek aan het kerkje.
Het enige wat in mij resteert van de Katholieka
postolische genen is een levendige belangstelling voor
religieuze sekten en fraaie liturgieën. En de enige
sporen in mijn huis zijn enkele overgeërfde apostoli
sche kerkboeken. In mijn exemplaar van De Liturgie
en andere Eerediensten, editie 1909, staat in het daar
voor bestemde rechthoekje de naam van mijn in 1895
geboren oma, door haarzelf geschreven in pijnlijk net
schuinschrift. Op pagina 275 meldt de gedachtenis aan
een Ontslapene: bewaar Gij de zielen van allen, die
ontslapen zijn'. De leden zijn niet meer, hun gezang
is verstorven. Maar in Nieuwerkerk wordt gezegd, zo
meldt een apostolische website, dat het Katholiekapos
tolische kerkje blijft staan tot de jongste dag.
27 Zeeuws Tijdschrift 2015 3-4
