Klagede ^eglidë
'Raat veer Icjch>e\
*fnm
Jacob Cats, Klaghende Maeghden. Titelgravure van een pirateneditie uit
1634 (Dordrecht) waarop de oorspronkelijke voorstelling is gespiegeld.
gebekt is', 'Al is de leugen nog zo snel, de waarheid
achterhaalt hem wel'?
Vadertje Cats is een van de meest gelezen schrij
vers uit de Nederlandse literatuur geweest en veel
Nederlanders hadden twee kloeke boeken op de plank
staan: de bijbel en de verzamelde werken van Cats. En
Cats wist waarover hij het had als hij tegen vleselijke
zonden waarschuwde. In zijn autobiografie Twee-en-
tachtigjarig leven is hij openhartig over zijn eigen erva
ringen. Die begonnen toen hij als elfjarige vanuit zijn
geboortestad Brouwershaven in Zeeland in het naburi
ge Zierikzee op kostschool werd gedaan. Hij leerde er
behalve Latijn ook de liefde kennen, dankzij de levens
lustige dienstmeid van zijn hospes. Ook in zijn Leidse
studiejaren was er een dienstmeisje dat voor veel
vrolijkheid zorgde. Maar de jonge Jacob schrok zich
een ongeluk toen hem een kind van deze deerne in de
schoenen dreigde te worden geschoven. Het was loos
alarm, maar hij had zijn lesje geleerd. Toch is hij als
student in Orléans en later als advocaat in Middelburg
voortdurend met vrouwen in de weer geweest. Pas als
hij trouwt, in 1605, komt aan deze onrust een einde.
Behalve proza en gedichten schreef Cats in totaal
zo'n 65 liederen, verspreid over zijn gehele oeuvre.
Een aantal ervan is in zijn tijd zeker populair geweest,
maar Cats' betekenis op dit gebied is tot nu toe veel
minder algemeen bekend. Bij het schrijven van zijn
liederen lette hij nauwgezet op het karakter van een
bestaande melodie, die hij voor zijn lied uitkoos: niet
alleen moesten de lettergrepen daarbij passen, maar
ook het majeur- of mineurkarakter van de melodie
en het stijgen/dalen daarvan moest in overeenstem
ming zijn met de tekst. In dat opzicht was Cats
aanzienlijk nauwkeuriger dan veel andere dichters.
Een voorbeeld waarin deze relatie tussen tekst en
melodie goed zichtbaar is, is Cats' godsdienstige lied
Ziel-sucht, gepast op het hoogen en vallen van de Musicq
zie muziekvoorbeeld.
Een bundel waarin veel liederen zijn opgenomen is
Cats' Klagende Maeghden en Raet voor de selve uit 1633,
waarin bijbelse personen figureren, zoals in de klaag
liederen van Dina en van Jephta's dochter. In een ope
ningsgedicht laat Cats de Rede uitleggen hoeveel leed
had kunnen worden vermeden als jongelieden naar
hun verstand in plaats van naar hun erotische driften
zouden hebben geluisterd. Op de titelprent knielen
maagden en vrijers neer voor de troon van de Rede. Ze
zijn geraakt door pijlen van Amor, hetzij in hun oog,
oor, hart of maagdenkransje. In de liederen verhalen
zij van hun ongeval. In de bijbel vond Cats nog meer
klagende maagden, onder wie Tamar, Susanna, Abisag
van Sunem en de vijf dwaze maagden uit de parabel
van de olielampen. Dina en Tamar zijn verkracht,
Susanna vals beschuldigd, de dochter van Jephta moet
worden geofferd, Abisag moet met een impotente
koning trouwen en de vijf dwaze maagden missen een
bruiloftsfeest. Allemaal maagdenleed dat voorkomen
had kunnen worden wanneer de Rede was gevolgd!
Veel liederen van Cats vonden gretig aftrek; zo
beleefde de bundel Klagende Maeghden meer dan 15
herdrukken. Sinds 2008 is een aantal op bijbelse
thema's en psalmen gebaseerde werken van Cats toe
gankelijk als bladmuziek, verzorgd door Louis Peter
Grijp, en ook op cd te beluisteren, zodat in onze tijd
opnieuw een breed publiek deze minder tegenwoor
dig bekende kant van vadertje Cats kan leren kennen
en daar genoegen aan kan beleven.
Een cd met enkele psalmen van Remigius Schrijver is Genade ende
vrede: doopsgezinde muziek uit de 16e en ïje eeuw, uitgevoerd door
Camerata Trajectina. Zie hiervoor, alsmede voor een klank-impres
sie van psalmen van Schrijver: www.muziekweb.nl/Iink/EAX0705.
Werk van Cats is te beluisteren op de cd Klagende Maeghden.
Liederen van Jacob Cats, uitgevoerd door Camerata Trajectina.
Als bladmuziek is een selectie liederen van Cats uitgegeven:
Exempla Musica Zelandica VIII: Jacob Cats, 'Klagende maeghden'.
Mouming Maidens and other Songs - an Anthology, ed. by Louis
Peter Grijp [Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen]
(Middelburg 2008).
36 Zeeuws Tijdschrift 2015 3-4
