(vanaf links) Rebecca Hillesum met haar dochter Etty, 1914; Etty's dagboek 'V 3 Febr 1942 - 27 Maart 1942'. Collectie Joods
Historisch Museum; geboorteakte van Esther Hillesum.
In hetzelfde jaar nog verhuisde de familie naar
Hilversum, waar vader Louis aan het Gemeentelijk
Gymnasium leraar werd, dat het jaar daarvoor was
opgericht. Baby Etty zou later als volwassen vrouw
in dezelfde plaats door mijn vader, die daar toen
woonde, voor de keuze worden gesteld om bij hem
onder te duiken in de villa, waar ik na de oorlog mijn
jeugd heb doorgebracht, of door de 'Moffen' te wor
den vermoord. Een aanbod dat zij resoluut afwees,
omdat zij het lot van haar volk wilde delen. In plaats
van onder te duiken in Hilversum, waar zij nog als
peuter had gewoond, werd het het doorgangskamp
Westerbork en in september 1943 het vernietigings
kamp Auschwitz-Birkenau, waar zij korte tijd later
omkwam.
Deze keuze van Etty Hillesum om het lot van haar
volk te delen, paste binnen haar bijzondere visie op
leven en dood, op lijden en vervolging, op haat en vij
anddenken, die wij uit haar gepubliceerde dagboeken
leren kennen. Een visie die niets aan actualiteit heeft
ingeboet in een wereld waar haat het leven van hon
derdduizenden verwoest, zo niet voortijdig beëindigt.
Haat die mensen ertoe brengt om onschuldige mede
mensen te vermoorden, in Brussel, in Parijs, in New
York, in Syrië, in Irak, in Jemen en ga zo maar door.
Etty Hillesum had zo gehoopt dat wij uit de geschie
denis en uit het lot van haar volk tijdens de Sjoa zou
den leren 'dat ieder atoompje haat, dat wij aan deze
wereld toevoegen, haar onherbergzamer maakt dan ze
al is'.
Nu de waarheid van haar woorden elke dag
opnieuw wordt bewezen, zag ik het als mijn taak om
niet alleen voor de publicatie van haar dagboeken en
brieven te zorgen, maar ook om het onderzoek naar
haar ideeën te stimuleren door het oprichten van het
Etty Hillesum Onderzoekscentrum (EHOC) in 2006
aan de Universiteit van Gent, waar ik sinds 2005
werk. Nu mijn emeritaat per 1 oktober aanstaande
gaat beginnen, moest ik een beslissing nemen over
de toekomst van het Etty Hillesum Onderzoekscen
trum. Omdat ik al twee bijeenkomsten rondom Etty
Hillesum in Middelburg had georganiseerd, in 2010
en 2014, en de belangstelling in deze stad voor haar
persoon had opgemerkt, was de keuze niet moei
lijk. In samenwerking met de Stichting Synagoge
Middelburg is het plan voor de verhuizing naar Etty's
geboortestad verder uitgewerkt. Het Zeeuws Archief
was zo gastvrij om ons kantoorruimte aan te bieden,
terwijl het University College Roosevelt Middelburg
en het Roosevelt Study Center te kennen hebben
gegeven met het EHOC te willen samenwerken. Ook
de gemeente Middelburg is zeer geïnteresseerd in de
activiteiten van het EHOC.
Wat zijn dan die activiteiten? Het coördineren
van het wereldwijde onderzoek naar Etty Hillesum;
het organiseren van internationale congressen en
symposia; het bijhouden van een bibliografie; het
actueel houden van de Etty Hillesum bibliotheek,
de EHOC website en Facebookpagina; het doen van
eigen onderzoek; het uitgeven van de serie 'Etty
Hillesum Studies'; en - zeker niet het minste -
vraagbaak zijn voor geïnteresseerden uit de gehele
wereld, van Australië tot Canada, van Colombia tot
Zweden. Vanaf deze herfst vanuit Middelburg, de
stad waar Etty Hillesum werd geboren.
Prof. dr. Klaas A.D. Smelik is hoogleraar Hebreeuws en Joodse
Studies aan de Universiteit van Gent en directeur van het Etty
Hillesum Onderzoekscentrum.
49 Zeeuws Tijdschrift 2013 3-4
