Signalementen
Cartografische 'spoorzoektocht'
samenstellingjAN J.B. Kuipers met bijdragen van Mario Molegraaf en Paul van der Velde
Aad de Klerk, De oude kaarten van Zeeland. Stad en
dorp, land en water in vier eeuwen cartografie. Zwolle:
WBooks, 2015. isbn 9789462580770, €24,95.
Was het nodig, een nieuw Zeeuws kaartenboek na 'de
grote Blonk' (Zelandia Comitatus, 2010)? In elk geval
wijken de aanpak, de omvang én de prijs van het
boek van De Klerk sterk af van dat vuistdikke werk.
Het echtpaar Blonk produceerde een cartobibliografie
van alle bekende gedrukte kaarten van Zeeland uit de
periodei549-i86o, aangevuld met een hoofdstukje
historische kaarten en een hoofdstuk met deelkaarten;
ongeveer 175 in totaal. De Klerk behandelt vrijwel uit
sluitend deelkaarten van gevarieerde aard, 48 in getal.
Zijn doel vernemen we in de inleiding op pagina 7:
'de lezer én de kijker aan de hand van oude topogra
fische kaarten meenemen op een reis door Zeeland,
een reis met het karakter van een spoorzoektocht.
Een zoektocht soms naar kortstondige sporen, soms
naar bestendige en nog bestaande sporen'. Die tocht
wordt gemaakt aan de hand van stadsplattegronden,
polder-, water-, boerderij-, militaire 'nieuws'-kaarten
en meer. Het boek opent uiteraard met de Schelde
kaart uit 1504-1505; ook het Panorama van Walcheren
van Anthonis van den Wijngaerde uit omstreeks 1550
wordt niet vergeten. Maar De Klerk duikt ook in min
der bekende kaarten als een parochiekaart van Elle-
meet (17de eeuw) en het tot gehucht vervallen Scha-
kerloo in een bedrijfskaartboek (1765). Niet alle litera
tuur onderaan de hoofdstukken is in de literatuurop
gave achterin terechtgekomen (en vice versa). Zo zie
ik op pagina 85 de Landschapsatlas van Walcheren van
Kees Bos e.a. vermeld, maar niet achterin. Hoe dan
ook: kaarten, en zeker historische en manuscriptkaar-
ten, blijven tot de verbeelding spreken. Mijn favoriet
in het boek is 'Zaamslag volgens de situatie van 't jaar
1600 gecopieerd uit een oud kaartje zonder schaale'.
Het is een kaart van Hendrik de Zager uit 1801, dat
pretendeert de situatie van ruim twee eeuwen voor
dien weer te geven (pag. 66-67). Aardigste element
van die kaart is - behalve een standerdmolen op een
belt aan de Axelsestraat - de Torenberg met toren, die
58 Zeeuws Tijdschrift 2015 3-4
'Zaamslag volgens de situatie van 't jaar 1600 gecopieerd
uit een oud kaartje zonder schaale' (1801).Afbeelding uit het
besproken boek.
al in 1697 was verdwenen. Er bestaat een nog fanta
sierijker en zeker imponerender afbeelding van deze
toren uit ongeveer dezelfde periode: een prent naar
een tekening van C. Huyssen uit 1813, waarin de toren
op een berg staat die kazematachtige trekken vertoont
(afgebeeld in Zaamslag door de eeuwen heen van J. Plat-
teeuw, 1968). In beide gevallen gaat het om immateri
ële sporen van de toren, geheugensporen immers, die
aanleiding gaven tot concrete, verbeeldingsrijke spo
ren in kaart en prent, als echo's van echo's. Voor de
liefhebbers van de antiquarische benadering blijven
dergelijke uitingen van cartografische fantasmagorie
trekken als een magneet.
