Marijke van Warmerdam
Handstand 1992
tekst Frits de Coninck
De scene is eigenlijk heel eenvoudig. Een meisje in
een zomerse jurk komt het beeld in lopen, spreidt de
armen, tilt haar rechter knie op, buigt voorover en
maakt een handstand tegen een bakstenen muur. De
jurk glijdt als een waterval naar beneden, we zien haar
witte onderbroekje. Haar benen landen weer op aarde
en ze verdwijnt achterwaarts uit beeld. Om even later
weer tevoorschijn te komen, dezelfde handstand uit
te voeren om weer achterwaarts het beeld uit te lopen.
En zo eindeloos door, want de video wordt in een loop
getoond.
Het filmpje zou door een van de ouders opgeno
men kunnen zijn van de dochter die de zomer viert
met een lenige handstand. Zo gewoon, zo terloops, en
vooral ook zo argeloos. Want het meisje gedraagt zich
onbespied en lijkt zich op geen enkele manier bewust
van de camera.
Handstand van Marijke van Warmerdam is een van
haar eerste video's. Gemaakt met een 16 mm-camera,
in zwart-wit: technische heel eenvoudige middelen om
een heel gewoon, alledaags spel vast te leggen. Ook
de projectie is van een bijna ouderwetse gewoonheid.
Een projector staat op de vloer en toont het beeld op de
tegenover liggende wand. Het zijn beelden zonder ge
luid. Het enige wat de stilte verbreekt is het geruststel
lende gesnor van de projector. En de kijkers kunnen
er doorheen lopen, het beeld gaat toch wel door. Alles
heeft Van Warmerdam gedaan om de kijker het gevoel
te geven heel dicht op het beeld te zitten. Inderdaad,
alsof het in huiselijke kring wordt vertoond, een intie
me familiegeschiedenis.
Het hele tafereel duurt nog geen 15 seconden, maar
door het filmpje als een loop te presenteren gebeurt
er iets bijzonders. De eindeloze herhaling maakt het
beeld langzaamaan steeds abstracter. De benen worden
lijnen, de bewegingen een choreografie. Er ontstaat
een ritme dat hypnotiserend begint te werken. Het
is als met het ontelbare malen achtereen uitspreken
van hetzelfde woord. Langzaam brokkelt de betekenis
16 Zeeuws Tijdschrift 2016 3
af, de connotaties vervagen en tenslotte is het woord
louter vorm en zijn de klanken volkomen abstract
geworden. De concrete betekenis van een woord wordt
een abstracte klank. Zoiets gebeurt ook in de video
Handstand, waar de bewegingen tot louter vorm gere
duceerd worden die zich in een voelbare tijd voltrekt.
Het werk is gekocht in 1992, het jaar ook dat de
video gemaakt werd. Een blijk van een scherpe blik
en een goed gevoel voor de tijdgeest. Drie jaar later
zou Handstand op een wereldpodium de aandacht
trekken. Op de Biënnale van Venetië in 1995 werd het
Nederlandse paviljoen ingericht met werk van Marlene
Dumas, Maria Roosen en Marijke van Warmerdam.
En inderdaad Handstand werd er ook getoond. De
video is ook door het Amsterdamse Stedelijk Museum
aangekocht.
17 Zeeuws Tijdschrift 2016 3
