Hoe de vestingstad Tholen
tot het laatst Spaans
en katholiek bleef
■tj*-
A
Het is een opvallend gegeven dat Tholen al een vesting heeft vóór het in 1366
stadsrechten krijgt. Een jaar eerder namelijk neemt Jan van Blois, Heer van
Tholen, het initiatief om het dorp te voorzien van grachten en muren. De reden
is dat hij een oorlogje vreest met de Heer van Bergen op Zoom over het door
hen beiden betwiste schorrengebied aan de noordoostkant van Tholen. Het
aanleggen van de vestingwerken is een enorm karwei waarvoor Jan van Blois
mensen uit Goes en Dreischor (waarvan hij ook Heer is) haalt om te helpen
graven, bouwen en metselen. De muur wordt voorzien van wachttorens en de
haven komt binnen de ommuurde stad te liggen. Tholen krijgt vier poorten:
de Zuidpoort, de Oudelandsepoort, de Noordpoort (later de Verbrande poort)
en de Dalemse poort (later Vossemeerse poort).
10 Zeeuws Tijdschrift 2016 4
tekst Kees Slager
Of de vestingwerken ook meteen dienst hebben ge
daan, is niet duidelijk. Wel zijn er schermutselingen
geweest tussen de Thoolse en Bergse rivalen, maar
over het verloop ervan en over de uitslag tasten wij
in het duister. Het zal nog twee eeuwen duren eer de
vesting Tholen een paar keer echt door vijandelijke
troepen wordt aangevallen. Dat gebeurt in het roerige
begin van de Tachtigjarige Oorlog. Nadat Vlissingen
zich op 6 april 1572 als eerste Zeeuwse stad heeft aan
gesloten bij de Prins van Oranje, volgen nog datzelfde
jaar Veere, Arnemuiden, Zierikzee en Brouwershaven.
Maar Tholen blijft trouw aan de Spaanse koning.
Dat betekent wel dat de stad en het eiland doorlo
pend te maken krijgen met de geuzen. Zij schuimen
de Zeeuwse stromen af met hun schepen en ma
ken het platteland onveilig. De rebellen doen maar
liefst drie pogingen de vesting Tholen in te nemen.
Tholen ligt immers op een strategisch belangrijke
plek: alle scheepvaart van Antwerpen, Vlissingen en
Zierikzee naar Dordrecht passeert het eilandover
de Eendracht of over de wateren ten oosten en noor
den ervan.
Kaart van Tholen anno 1545 door Jacob van Deventer.
Gemeentearchief Tholen.
Vergeefse veroveringspogingen door de geuzen
Het is achteraf treurig om te moeten constateren dat
alle keren dat de vesting Tholen succesvol vijandelijke
aanvallen weet af te slaan, die vijand bestaat uit troe
pen van prins Willem van Oranje. Want de magistraat
van Tholen is allesbehalve prinsgezind en heeft sinds
mei 1572 een garnizoen Spaanse troepen binnen de
poorten om aanvallen van de prinsgezinden te kunnen
weerstaan.
De eerste keer dat de geuzen de vesting proberen
in te nemen is in de nacht van 11 juli 1572. Ze slagen er
ook werkelijk in om binnen te dringen en heel even is
Tholen in handen van de prins. Maar het duurt slechts
uren, want de volgende dag al lukt het de Spanjaarden,
die hulp krijgen van troepen van het garnizoen Bergen
op Zoom, om de stad te heroveren.
Maar precies een week later zijn er al weer troepen
van de prins op het eiland. Dan overvallen ze het kas
teel van Sint-Maartensdijk, plunderen die plaats en de
kerk en nemen baljuw Hendrik van Baexen als gijze
laar mee naar Brielle. Hoewel er geen exacte datums
van bekend zijn, verwoesten de geuzen waarschijnlijk
ook in hetzelfde jaar de kerk van Westkerke en steken
ze de molen van Oud Kerkhof in brand. Het is een vaak
toegepaste tactische zet, want zonder molen valt er al
snel geen brood meer te bakken.
11 Zeeuws Tijdschrift 2016 4
