3
bied het getijverschil gering is. Zo vinden we in
het Middellandse-Zeegebied delta's van de Nijl,
de Donau, de Po en de Rhone, en in het Oost
zeegebied bijvoorbeeld die van de Weichsel. Bij
een getijverschil van enige meters kan zich al
leen een delta ontwikkelen als de 'vracht' van
de rivier erg groot is of wanneer de riviermon
ding door een haf of lagune tegen de zee is be
schermd. Waar dat niet het geval is, dringt de
vloed de riviermonding gemakkelijk binnen en
spreken we van een estuarium.
Onder uitzonderlijke omstandigheden kun
nen ook delta's van zee uit overstroomd raken.
Dat is bijvoorbeeld het geval bij metershoge
vloedgolven als gevolg van zeebevingen, bij
tropische stormen of als in het droge seizoen
en de daarmee gepaard gaande geringe rivieraf-
voer het zeewater periodiek binnendringt. Een
voorbeeld is de vaak met rampen bedreigde
delta van de Ganges en de Bramapoetra in
Bangladesh.
Delta's zijn dus formaties van rivierafzettin
gen, meestal driehoekig van vorm, gelegen in
een mondingsgebied en gedeponeerd in een
geheel of hoofdzakelijk zoet milieu. Erosiever
schijnselen, zoals het insnijden van nieuwe ri
vierarmen in het gebied, hebben vooral in
stroomafwaartse richting plaats. Delta's zijn
doorgaans zeer vruchtbaar en zijn onder klima
tologisch gunstige omstandigheden - tezamen
met de benedenloop van cle rivier - sinds
prehistorische tijden in eerste instantie de
voedingsbodem geweest waarop oude (irriga-
tie)culturen (Eufraat, Tigris, Nijl) konden ont
staan. Ingewikkelde netwerken van al of niet
kunstmatige waterwegen zorgden voor bevloei
ing met slib- en voedselrijk water en bij een
zich hoog ontwikkelende agrarische technolo
gie tegelijk voor communicatie en handel. De
bijbelse verhalen over Jozef in Egypte zijn daar
van een illustratie.
Wat is een estuarium?
Estuaria, daarentegen, zijn trechtervormige ero
sieformaties van de zee uit de riviermond in.
Het binnendringende zeewater breekt de rivier
monden meer open dan voor de afvoer van het
zoete rivierwater nodig is (fig. 2). Bij hoge vloe
den worden in en buiten deze trechtervormige
mondingen mariene - zoute tot brakke - sedi
menten afgezet, in plaats van de fluviatiele -
zoete - afzettingen bij hoge rivierafvoeren
onder deltacondities. De heen en weer gaande
eb- en vloedstromen in het estuariumgebied
volgen elk verschillende routes in het geulen
MACRO - TIDAL ESTUARIES
Note the characteristic
'trumpet'shape of these
Macro-Tidal estuaries
N B The scales of these
estuary plans vary
Fig. 2. Voorbeelden van estuaria. Uit: J. Pethick
1984)
patroon, afhankelijk van de door de draaiing
van de aarde opgewekte Corioliskracht (op
onze breedte een afwijking naar rechts).
Een samengaan van hoge rivierafvoer en storm
vloed van zee uit kan het water in het estu
arium zo hoog opstuwen dat in de ontmoe
tingszone grote overstromingen en erosie
plaatshebben. Een voorbeeld dicht bij huis heb
ben we in de Biesbosch en in het klein in de
Rottemeren, die zijn ontstaan in de ontmoe
tingszone van het door de Rotte afstromende
veenwater en de binnendringende vloeden in
de riviermonding.
Het spreekt vanzelf dat er tussen 'delta' en
'estuarium' allerlei overgangsvormen bestaan.
De meeste estuaria zijn ontstaan door de verho
ging van het zeeniveau bij de afsmelting van cle
ijsmassa's na de laatste ijstijd. Voormalige kust
zones, zoals bij ons waar nu de Noordzee ligt,
Schelde
