122
SIGNALEMENTEN
vloedssfeer (1530-1650)', S. Vooistra's catalogus
van de in 1945 gehouden expositie over 'Voor
trekkers en Stilstaanders' in het Rijksarchief in
Zeeland en de studie van M. Wintle 'Zeeland and
the Churches'. Verder is een vijftal bijdragen over
de Vlissingse families Van Nispen, Oosterling en
De Plaa geïnventariseerd. De bibliografie wordt
ontsloten door een auteursindex en een onder
werpsregister dat verdeeld is in een persoons-,
een plaats- en een zaaknaamindex.
PJV
Psalmzingen in de Nederlanden vanaf de zes
tiende eeuw tot heden. Een bundel studies onder
eindredactie van J. de Bmijn, met de catalogus
van de gelijknamige tentoonstelling, samenge
steld door W. Heijting, met medewerking van M.
van den Heuvel. Kok, Kampen, 1991. 326 blz.
34,50.
De expositie 'Psalmzingen in de Nederlanden', in
1991 te zien geweest in de bibliotheek van de
Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius (UFSIA) te
Antwerpen en in het gebouw van de Vrije Uni
versiteit (VU) te Amsterdam, heeft als 'nevenpro-
dukt' een interessante bundel beschouwingen
over het desbetreffende onderwerp opgeleverd,
waarin de Zeeuwse aspecten niet verwaarloosd
zijn. Vanaf de vroegste tijden zijn Zeeuwse dich
ters en drukkers betrokken geweest bij de berij
ming en uitgave van de psalmen. Marnix van St.
Aldegondes Boeck der Psalmen Davids kende al
in 1591 een Middelburgse editie bij Richard Schil
ders; de Middelburgse synode van 1581 be
moeide zich met de psalmberijming; in de zeven
tiende eeuw vertaalde Johan de Brune De CL
psalmen Davids (1644), weerde de Middelburgse
predikant Herman Faukelius zich geducht tegen
de psalmpraktijken van de doopsgezinden, terwijl
de Zeeuwse organist Remigius Schrijver een
prachtige toonzetting verzorgde bij de Uytbrei-
ding over de psalmen (1680) van Joachim Ou-
daan. Veel aandacht krijgt de Kerkelyke historie
van het psalmgezang der Christenenhet in 1777-
1778 verschenen tweedelige werk van de Veerse
predikant Josua van Iperen.
Als afzonderlijke, met de tentoonstelling ver
bonden uitgave verscheen van de hand van S.J.
Lenselink De Profundis. Psalm 130 in honderd
berijmde bewerkingen van de veertiende eeuw tot
1986 (Bibliotheek Vrije Universiteit, Amsterdam,
1991). Lenselink geeft daarin de teksten van
psalm 130, ook die van De Brune uit 1644, met
een aantal bio- en bibliografische bijzonderheden
betreffende de berijmers en de publikaties.
Zanden, prof. dr. J.L. van (red.). 'Den zedelijken
en materiëlen toestand der arbeidende bevolking
ten platten lande"; een reeks rapporten uit 1851.
Vereniging voor Landbouwgeschiedenis/Neder-
lands Agronomisch-Historisch Instituut, Wagenin-
gen, Groningen, 1991.
In het midden van de negentiende eeuw versche
nen voor het eerst rapporten over de levensom
standigheden van de Nederlandse plattelandsbe
volking. Het initiatief hiertoe was afkomstig van
de Zeeuwsche Maatschappij van Landbouw. Er
heerste een ernstige economische crisis en men
wilde daar wat aan doen. Over verscheidene pro
vincies verschenen vervolgens in 1850 en 1851
gedrukte verslagen, die nu in dit boek opnieuw
zijn gebundeld. Het verslag over Zeeland ver
scheen al in 1849. In 76 bladzijden werd een wei
nig rooskleurig beeld van de Zeeuwse landbouw
gegeven. De toestand van de plattelandsbevol
king was 'als weinig bevredigend, ja, in vele op-
zigten, als zorgwekkend, doch naar waarheid, ge
schetst', zo werd vastgesteld. Door eenzijdige
voeding was de gezondheid van de bevolking
uitgesproken slecht, en de sterfte was hier, ook in
vergelijking met andere regio's, groot, mede
doordat de behuizing veel te wensen overliet.
Dat de criminaliteit vanwege de grote armoede
toenam, zag men vanzelfsprekend als een be
langrijk probleem.
Van Zanden brengt in zijn inleiding de verschil
lende rapporten met elkaar in verband. Vooral in
Zeeland en in Friesland bestonden groeiende ar
moede en toenemende werkloosheid, terwijl el
ders de ontwikkelingen zich juist in een gunstiger
richting bewogen. De oorzaak van de crisis
noemt Van Zanden complex. De groei van de be
volking en de daardoor toenemende vraag naar
voedsel, de aardappelziekte die een explosie
kende, maar ook de loonarbeid op grote boerde
rijen en de bezitsstructuur, waardoor land ge
pacht moest worden, dit alles speelde in Zeeland
een rol.
Zowel voor degene die in de Zeeuwse land-
bouwgeschiedenis is geïnteresseerd als voor de
gene die belangstelling heeft voor de mentaliteit
van de toenmalige Zeeuw biedt dit boek aardige
informatie.
GvdH
PJV
