SIGNALEMENTEN
163
Sliggers, B.C. en A.A. Wertheim, red., Op het
strand gesmeten; Vijf eeuwen potvisstrandingen
aan de Nederlandse kust. Deventer 1992.
Aanleiding tot de publikatie van dit boek was de
gelijknamige, in het voorjaar van 1992 in het Tey-
lers-Museum te Haarlem en afgelopen zomer in
het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen gehouden
tentoonstelling. Vijf eeuwen potvisstrandingen in
de Nederlanden worden erin behandeld. De laat
ste potvis op de Nederlandse kust is op 2 april
1990 gestrand, en ook nu, zoals in alle tijden,
blijkt een stranding een groot spektakel te zijn.
Van heinde en verre stroomden mensen toe om
het gestrande beest te bekijken.
Over het verleden zijn wij vrij goed gedocu
menteerd, omdat tijdgenoten ter gelegenheid van
een stranding pamfletten, kronieken, tekeningen
of gravures lieten verschijnen. Interessant is dat
aan een potvisstranding meer dan alleen biologi
sche en sensationele waarde werd toegekend.
Men legde verbanden tussen de hulpeloze, vaak
al in vérgaande staat van ontbinding verkerende
potvis en het eigen historische verleden, waarbij
de Spaanse koning de machteloze, stinkende en
rottende gigant voorstelde. Tevens kondigden
deze natuurfenomenen zonder begrijpelijke oor
zaak volgens zestiende- en zeventiende-eeuwse
ideeën evenals kometen, rampspoed, ellende,
oorlog en honger aan. Dit wordt in het boek jam
mer genoeg slechts oppervlakkig aangestipt.
Wel zijn, voor zover na te gaan, alle potvis
strandingen in het boek opgenomen. Allereerst
geven Smeenk en Addink een boeiend biologisch
achtergrondverhaal van deze walvisachtigen, dat
voor de gemiddelde lezer veel verrassends biedt.
Vooral het sociale leven van de potvis is fascine
rend. De iconografie van de potvisstrandingen
toont de ontwikkeling van de toenemende na
tuurwetenschappelijke belangstelling. Terwijl in
de vijftiende en zestiende eeuw slechts een grote
vis werd afgebeeld op pamfletten, ging men in
de tweede helft van de zestiende eeuw en in de
zeventiende eeuw de vis exact opmeten, en
kreeg de afbeelding meer de vormen van een na
tuurgetrouwe potvis, al werd het werk van de
schilders en graveurs bemoeilijkt door de veran
deringen die de ontbinding van het beest hadden
veroorzaakt. De vele potvissen die tussen 1761
en 1764 aanspoelden aan de stranden van de
Noordzee brachten met name economisch voor
deel. Nu werden de dieren tevens voorwerp van
uitgebreid wetenschappelijk onderzoek.
JLK
Van Paaschen-Louwerse, J., en J. de Vries, Carel
Blazer; Zeeland droog. Amsterdam 1992.
Dit boek verscheen bij een tentoonstelling over
het werk van de fotograaf Carel Blazer, die deze
zomer in de Zeeuwse Bibliotheek te Middelburg
werd gehouden. Tot 30 september is de tentoon
stelling nog te zien in Delta-Expo in het ir. J.W.
Topshuis op de stormvloedkering in de Ooster-
schelde.
Carel Blazer (1911-1980) kreeg in 1945 van uit
geverij Contact opdracht, de gevolgen van de in
undatie van Walcheren te fotograferen. Ook de
daaropvolgende perioden van droogmaking en
aanleg van de Deltawerken legde hij vast. Het
boek toont in tachtig foto's deze voor Zeeland zo
belangrijke periode. De foto's van Blazer zijn
weinig sensationeel, maar geven een artistieke
impressie van een bevolking in een crisissituatie;
ze tonen slechts zeer ingehouden de schokkende
werkelijkheid. Wel is de grote betrokkenheid van
de fotograaf bij het lot van de getroffen Zeeuwen
te proeven.
De samenstellers van het boek hebben ervoor
gekozen de foto's grotendeels voor zichzelf te la
ten spreken. Er is weinig begeleidende tekst toe
gevoegd, en de summiere toelichting is in vier
onderwerpen geconcentreerd behandeld. Hoewel
het stilistisch gesproken prettig is dat er geen on
derschriften zijn die de aandacht van het beeld
afleiden, zou een uitgebreidere bespreking van
het getoonde zeker nuttig zijn geweest, temeer
daar veel foto's niet alleen wegens de kunstzin
nige impressie interessant zijn, maar tevens de
vraag oproepen naar de precieze locatie of naar
een gedetailleerdere context.
JLK
Compact disc: Jaco Simons bespeelt het orgel van
de Grote Kerk te Beda. Werken van Buxtehude,
Bach, Franck, Vierne en Jongen (66'51"); verkrijg
baar door overmaking van 39,95 op giro
nummer 5522631 of op bankrekeningnummer
816416575 t.n.v. Jaco Simons, Vlissingen. De CD
is eveneens verkrijgbaar bij Muziekcentrum Mid
delburg, Lange Delft 80 te Middelburg.
Onlangs heeft de Vlissingse organist Jaco Simons
een CD-opname gemaakt in de Grote Kerk te
Breda. Het orgel van deze kerk is nogal in trek
als opname- en exameninstrument, omdat het ka
rakter ervan (Flentrop 1969) dermate flexibel is,
dat men er een veelheid van stijlen op kan reali
seren. Zo kon Jaco Simons voor deze produktie