58
IN NAAM VAN ORANJI-
van kastelen en herenhuizen te verfraaien. Bo
vendien beschermden zij de bewoners tegen
tocht en kilte. Kerken, stadhuizen, raadzalen en
regentenkamers werden met tapijten behangen.
Bij grote plechtigheden en intochten van landshe
ren en vorsten werden ook tapijten gehuurd om
vertrekken te versieren. Verandering van smaak
en voorkeur voor andere wandbekledingen, zoals
goudleer, zijdeweefsels en beschilderd canvas,
luidden mede het einde van de tapijtkunst in de
Nederlanden in.
De tamjtkunst
De tapijtkunst wordt helaas veelal ondergewaar
deerd in het rijke domein van de schone kunsten.
Deze kunst behoort tot de zogeheten 'artes mino-
res'. Vorig jaar stond het Middelburgs Antepen-
dium, een rijk geborduurd altaarkleed uit de abdij
van Middelburg, centraal in een tentoonstelling.
Hiermee kwam de zestiende-eeuwse borduur
kunst onder de aandacht van het publiek.
Dit jaar komt met de tentoonstelling over de
Zeeuwse wandtapijten een andere tak van het tex-
tiel-ambacht aan bod: de weefkunst. De tapijten
getuigen van grote samenwerking tussen schil
ders, ontwerpers en wevers. De wevers werkten
naar een model, dat wil zeggen naar een vooraf
gemaakte tekening, ook wel karton genoemd. Dit
was een in detail geschilderde voorstelling, die de
werkelijke grootte van het tapijt had. De kartons
werden meestal in wateiverf, maar soms ook in
olieverf uitgevoerd. Zodra de patronen getekend
waren, kon de wever aan de slag.
De ontwerpers van de Zeeuwse serie zijn de
zeeschilder Hendrick Vroom en de schilder Carel
van Mander. Zij leverden de ontwerpen aan het
atelier van De Maecht voor respectievelijk de zee
slagen en het Wapentapijt. Helaas is de ontwer
per van het eerste tapijt, de 'slag bij Bergen op
Zoom', onbekend gebleven. Uit de archieven zijn
geen gegevens tot ons gekomen, en het raadsel is
tot op heden niet ontsloten.
De stijl van de ontwerper laat zich herkennen
door 'horror vacui', ofte wel 'angst om plekken
leeg te laten'. De 'slag bij Bergen op Zoom' ken
merkt zich door een veelvoud van scheepsforma-
ties, op grond waarvan toeschrijving van het ont
werp voor dit tapijt aan de ontwerper van de
andere Zeeuwse tapijten, Hendrick Vroom, niet
mogelijk is. De compositie van Vroom kenmerkt
zich juist door duidelijkheid. Eén gebeurtenis,
vaak de belangrijkste, wordt centraal in het
beeldvlak gezet. De ontwerpen van Hendrik
Vroom en Carel van Mandei' voor de Zeeuwse
reeks zijn helaas niet bewaard gebleven.
De ondergang van 'The Revenge
Het atelier De Maecht werkte niet alleen op be
stelling van binnen de stad, maar had ook op
drachtgevers van ver buiten Middelburg. De En
gelsman Lord Howard bestelde bij De Maecht he
tapijt 'The last Fight of the Revenge'. Dit tapijt,
gedateerd 1598, werd eveneens ontworpen dooi
Hendrik Vroom. Op het wandkleed is de heroï
sche strijd van de vice-admiraal van de Engelse
vloot tegen een deel van de Spaanse Armada
weergegeven. Het admiraalsschip de Revenge
ging ten onder en Sir Richard Grenville sneuvelde
tijdens dit gevecht. Het is een legendarisch ver
haal uit de Engelse maritieme geschiedenis. Het
tapijt werd besteld door de admiraal van de En
gelse vloot, mogelijk ter nagedachtenis aan Sir Ri
chard Grenville. Aan het gebruik van goud- en
zilverdraad is te zien dat het om een kostbaar ta
pijt ging. In de Noordelijke Nederlanden werd
voornamelijk geweven met zijde en wol. In de
studie over de geschiedenis van de tapijtweve
rijen in de Noordelijke Nederlanden van me
vrouw Van Ysselsteyn' wordt 'The last Fight of
the Revenge' reeds beschreven. De verblijfplaats
van het tapijt, dat in 1934 op een Franse veiling
opdook, was evenwel onbekend.
Vrouwe Fortuna was mij tijdens de voorberei
dingen van de tentoonstelling goed gezind. Tij
dens het doorbladeren van een catalogus stuitte
ik op een kleurenafbeelding van een tapijt dat
qua compositie vrijwel gelijk is aan de Zeeuwse
tapijten. De speurtocht werd beloond en het in
Middelburg geweven tapijt kon aan de vergetel
heid onttrokken worden. Het Zeeuws Museum is
dan ook bijzonder verheugd dat de eigenaar toe
stemde in het verzoek tot bruikleen.
Uniek en gespaard
De Zeeuwse reeks is imponerend. Een vergelijk
bare serie wandtapijten, geweven in het Delftse
atelier van Spierincx en eveneens ontworpen
door Vroom, werd in 1591 besteld. Het was een
Engelse opdracht van Lord Howard of Effingham,
admiraal van de Engelse vloot. De serie wandta
pijten geeft de overwinning van de Engelsen op
de Spaanse Armada weer. De tien Armada-tapij
ten werden in 1650 in de House of Lords opge
hangen. De serie is bij de brand in het Londense
parlementsgebouw in 1834 verloren gegaan. Een
groot verlies - met misschien een lichtpuntje: één
tapijt was vóór de brand uit het parlementsge
bouw gestolen. De verblijfplaats van dit tapijt is
nooit achterhaald en het is dus maar de vraag of
het nog bestaat.
De Zeeuwse reeks is door het verloren gaan
van de tien Armada-tapijten echt uniek in de we
reld. Bij het bombardement van Middelburg in
1940 werd de Abdij van Middelburg zwaar getrof
fen. De wandtapijten waren kort voor het oor-
logsdreigen in veiligheid gebracht. Na de her
bouw van de abdij werd in 1972 het Zeeuws
