IN NAAM VAN ORANJE - EEN CAMER TAPIJTEN; DE WATERGEUS
EN DE SPANJOOL OP DE SCHELDEMONDEN 1572-1576
55
Hesther van den Donk
Op 2 april 1993 werd in het Zeeuws Museum te Middelburg in aamvezigbeid van Hare Majesteit Konin
gin Beatrix een tentoonstelling over zes unieke wandtapijten geopend. Deze beelden de strijd uit die de
Zeeuwse watergeuzen in de eerste decennia van de Tachtigjarige Oorlog tegen de Spanjaarden voerden.
De serie werd in opdracht van de Staten van Zeeland vervaardigd ter verfraaiing van het Prinsenloge
ment in het Abdijcomplex te Middelburg. Hier volgt de tekst van de toespraak die door de organisator
van de tentoonstelling tijdens de opening werd uitgesproken.
In naam van Oranje, doe open de poort', 20
klinkt het in een negentiende-eeuws vaderlands
lied dat verhaalt van de inname van Den Briel op
1 april 1572. De watergeuzen hadden vernomen
dat in de stad geen Spaans garnizoen lag en be
sloten haar te veroveren. Onder druk gaf de stad
zich over en de Zuid-poort werd open gezet. De
Spaanse hertog Alva vond de inname van Den
Briel onbelangrijk en zou hebben gezegd: 'No es
nada', wat zoveel betekent als 'Het stelt niets
voor'. Maar hij vergiste zich, want de opstand
breidde zich snel uit, met name in de Zeeuwse
contreien.
De opstand in Zeeland
De Zeeuwse strijd begon vijf dagen na de inname
van Den Briel. De Spaanse vloot werd op 6 april
met kanonschoten buiten de stad Vlissingen ge
houden. Vlissingen viel voor Oranje en kort
daarna koos ook Veere de zijde van de prins. De
opstandelingen beheersten al spoedig de steden
van Zeeland en Holland. Alleen Amsterdam, Mid
delburg, Arnemuiden en Goes bleven de koning
van Spanje, Filips II, nog trouw. De strijd die in
de vroege jaren zeventig op de Zeeuwse wateren
werd gevoerd is van groot belang geweest voor
het verdere verloop van de Tachtigjarige Oorlog,
en kan gerust een Titanenstrijd worden genoemd
waarin enkele gewesten het opnamen tegen het
machtige wereldrijk Spanje. In de vaderlandse ge
schiedschrijving is merkwaardig genoeg weinig
aandacht aan de Zeeuwse vrijheidstrijd geschon
ken.
In de eerste jaren concentreerden de oorlogs
handelingen zich op Walcheren, dat van groot
strategisch belang was. In deze periode vonden
de op de tapijten afgebeelde gevechten bij Ram-
mekens en Den Haak plaats, met als glorieuze fi
nale de slag bij Bergen op Zoom in januari 1574.
Deze overwinning leidde drie weken later tot het
ontzet van Middelburg. Na een beleg van vijftien
maanden gaf de stad zich over aan Oranje. Kort
daarna, op Pinksterochtend 1574, voerden de wa
tergeuzen een verrassingsaanval bij Lillo uit. Ook
deze aanval tegen de Spanjaarden is op een tapijt
vereeuwigd.
De tweede periode van de vrijheidsstrijd in
Zeeland brak in 1575 aan met het Spaanse offen
sief tegen Zierikzee. De strijd op de Ooster-
schelde, de Gouwe en de Grevelingen duurde
ruim negen maanden. Het tapijt dat de slag bij
Zierikzee uitbeeldt, verhaalt van één van de vele
pogingen om de stad te ontzetten.
Vereeuwigde heldendaden
Op 21 februari 1574 trok de Prins van Oranje de
stad Middelburg binnen. De Abdij van Middel
burg werd de zetel van het gewestelijk bestuur
van Zeeland. De Prins kreeg als eerste Edele en
voorzitter van de Staten van Zeeland zijn eigen
vertrekken in het Hof van Zeeland. De slag bij
Bergen op Zoom werd gezien als de belangrijkste
fase uit de Zeeuwse vrijheidsstrijd. Om die reden
besloten de Staten van Zeeland een tapijt te laten
vervaardigen dat deze slag als ondeiwerp diende
te hebben.
Na de aflevering van dit tapijt in 1595 besloten
de Staten van Zeeland om een 'earner tapijten' te
bestellen: een serie van zes tapijten die ter ver
fraaiing van het Prinsenlogement moest dienen.
De reeks moest de vrijheidsstrijd van de Zeeuwse
watergeuzen tegen de Spanjaarden vereeuwigen.
De vijf belangrijkste momenten uit die strijd,
waaronder zelfs de verloren strijd bij Zierikzee,
werden als onderwerp voor de tapijten gekozen.
De vrijheidsstrijd op de Scheldemonden werd in
naam van Oranje gevoerd. Het zesde tapijt werd
dan ook een wapentapijt met het portret van Wil
lem van Oranje, de wapens van Zeeland en de
zes stemgerechtigde steden.
Ambachtelijke kunstenaars
In de tweede helft van de zestiende eeuw brach
ten de godsdiensttroubelen tussen katholieken en
protestanten een ware exodus van hoogge-
