90
ABRAHAM VAN DE VELDE
dere Reformatie. De Zeeuwse Nadere Reformatie
was dan ook allerminst een geïsoleerd fenomeen.
In de beschrijving van de Nadere Reformatie in
Zeeland is aandacht gevraagd voor het opmerke
lijke feit dat vele Zeeuwse vertegenwoordigers
van deze vroomheidsbeweging door familieban
den aan elkaar waren verbonden. Nieuw is, dat
dit ook voor Van de Velde geldt. In latere druk
ken van zijn hoofdwerk merkt hij immers op, dat
de nadere reformator te Sluis, de gereformeerde
predikant en poëet D. Montanus, een neef van
hem is, en dat deze hem correcties en aanvullin
gen op zijn boek heeft verstrekt: een typisch
staaltje van nadere-reformatorische samenwer
king.
In de persoon van Abraham van de Velde is de
Zeeuwse Nadere Reformatie uitermate nauw be
trokken geweest bij de geruchtmakende zaak van
J. de Labadie. De Labadie was eerst een rooms-
katholiek rondtrekkend opwekkingsprediker ge
weest, was vervolgens naar het calvinisme over
gegaan en streefde als gereformeerd predikant te
Genève vanaf 1659 de verdere hervorming van
de Kerk na door conventikels te organiseren. Ten
diepste beoogde hij een Kerk van uitsluitend we
dergeborenen. Van de Velde heeft in 1666 op in
stigatie van Voetius zijn invloed aangewend om
De Labadie door de Waalse gemeente te Middel
burg te laten beroepen. Het is kenmerkend voor
Van de Velde's geestelijke ligging dat hij op 24
oktober 1667 op hoge tonen de nadere-reforma
torische werkzaamheden van zijn plaatselijke
Waalse collega bezong, teiwijl de Waalse synode
De Labadie vijf dagen tevoren geschorst had!
Toen De Labadie zich echter steeds meer en
openlijker in separatistische richting ontwikkelde,
was Van de Velde een illusie armer. Evenals voor
alle andere nadere reformatoren vormde voor
Van de Velde kerkelijk separatisme de kritische
grens van het reformatiestreven.
Van de Velde's kerkelijk standpunt verhinderde
hem evenwel niet alle begrip op te brengen voor
hen die uit onvrede met de plaatselijk prediking
gingen conventikelen. Uit het in 1677 onder het
pseudoniem Theophilus Parresius - waarachter
zich naar alle waarschijnlijkheid Jacobus Koelman
verschool - verschenen Historisch Verhael van de
proceduuren Tegen D. Jacobus Koelman is de
volgende geschiedenis bekend. Op 13 januari
1676 deden 's avonds om zeven uur de schout en
twee schepenen van Kruiningen een inval in een
woning van dat dorp waar een conventikel werd
gehouden. De uit Middelburg afkomstige voo-
ganger Adriaan van Loo, metselaar van beroep,
werd in hechtenis genomen en tegen hem werd
een gerechtelijke procedure gestart. Eén van de
stukken die in het kader hiervan op de gerecht -
tafel kwamen, was een attestatie van Adriaan van
Loo's wijkpredikant te Middelburg, Abraham van
de Velde. Deze gaf van de conventikelvoorman
het loffelijk getuigenis dat deze ten aanzien va:
geestelijke kennis en ijver om anderen voor
Christus te winnen een voorbeeld in de Middel
burgse gemeente was. Van de Velde prees zie!
zelfs gelukkig zo een lidmaat in zijn wijk te heb
ben en wenste wel dat alle lidmaten waren al-
Van Loo!
Uit andere attestaties komt naar voren dat Van
Loo in diverse steden en dorpen in conventikel
voorging. Blijkens het getuigschrift van Abraham
van de Velde hadden Van Loo's activiteiten zijn
volledige instemming. Er mag zelfs veronderstelti
worden dat Van de Velde zelf bij het - kerkelijke
conventikelleven in Middelburg betrokken is ge
weest.
Beknopte literatuuropgave
Het beste overzicht van Abraham van de Velde's leven en
werken wordt gegeven door W.J. Fournier in Biografisc
lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse prote-
stantisme. dl. 1. Kampen, 1978, blz. 392-393. Aanvullende
gegevens kan men vinden in: Nagtglas, F., Levensberichten
van Zeeuwen, dl. 2. Middelburg, 1891-1893, blz. 815-817,
en in: Bijl, M. van der, Idee en Interest. Voorgeschiedenis,
verloop en achtergronden van de politieke twisten in Zee
land en vooral in Middelburg tussen 1702 en 1715. Gro
ningen, 1981. Voor de bibliografische lijst van A. van dt
Velde's geschriften raadplege men: Haar, J. van der, Schat
kamer van de gereformeerde theologie in Nederland (c.
1600-C.1800). Bibliografisch onderzoek. Veenendaal, 1987,
blz. 513-514. Eén onderzoeker heeft zijn licht laten schij
nen over Van de Velde's geschiedschrijving: Deursen, A.T.
van, 'Nadere Reformatie en geschiedbeoefening. Abraham
van de Velde en Franciscus Ridderus'. In: Documentatie
blad Nadere Reformatie 13 (1989). blz. 25-39. Voor infor
matie over de Nadere Reformatie in Zeeland kan men te
recht bij: Hof, W.J. op 't, 'De Nadere Reformatie in
Zeeland. Een eerste schets'. In: Rond de kerk in Zeeland.
Derde verzameling bijdragen van cle Vereniging voor Ne
derlandse Kerkgeschiedenis. Delft, 1991, blz. 37-82. Wie
achtergrondinformatie over de gereformeerde belijdenisca
techese in de zeventiende eeuw wenst, leze: Veen, S.D.
van, Het godsdienstonderwijs en cle aanneming van lidma
ten in de Gereformeerde kerk. Tweede, door L.F. Groenen
dijk herziene uitgave. Dordrecht, 1979. Ten slotte zal in ok
tober verschijnen: Hof, W.J. op 't, Bibliografische lijst van
de geschriften van Willem Teellinck. Rotterdam, 1993-
