92
150 JAAR ZLM
tigde orde is geweest. Ineens constateert hij dan,
dat die gevestigde orde ook actiegroep is gewor
den. Vanaf 1970 en vooral sinds 1974 - een heel
belangrijk jaar voor acties en dergelijke - zijn de
akkerbouwers, die nog lang hereboer waren ge
weest, de straat opgegaan. Cysouw zegt: de ge
schiedenis van de Z.L.M. is een ontwikkeling van
gevestigde orde tot actiegroep. Met name de
grote boeren behoorden jaren lang tot de notabe
len, in de kerk, in de gemeenteraad, in de sa
menleving in het algemeen. Nog na de Tweede
Wereldoorlog gaf de boer 's ochtends zijn op
drachten, om daarna zelf op stap te gaan en
's avonds te kijken of het werk gedaan was.
Thans zijn boeren als het ware hun eigen knecht
geworden, ze kunnen nauwelijks nog weg van
hun bedrijf. Dat is een enorme omzetting, die in
1945 is begonnen en die we tientallen jaren niet
hebben gezien, omdat het de landbouw voor de
wind ging. Sinds eind jaren zestig worden over
schotten geproduceerd, en toen is op een gege
ven moment de harde werkelijkheid van die om
mezwaai zichtbaar geworden.
De publieke opinie is vanouds slecht op de
hoogte van de situatie in de landbouw. Van de
zijde van de landbouw is er veel aan gedaan om
dat te veranderen - in de public relations-sfeer,
regionaal en landelijk. Maar als je mij nu vraagt,
weet de gemiddelde burger hoe de landbouw in
elkaar zit, dan zeg ik neen. Dat kan ook bijna
niet meer, want de landbouw is zo ingewikkeld
geworden, dat ze bijna niet meer te volgen is. Of
de in de jaren tachtig verschenen boeken over de
geschiedenis van de landarbeiders in dat verband
ongelegen kwamen? Neen hoor, wij hadden er
geen moeite mee. Feiten zijn feiten, en je moet
het kunnen opbrengen die feiten te zien in de
maatschappelijke context van hun tijd. Wat voor
heen normaal werd gevonden, daar wordt ni
schande van gesproken, en andersom. Hoewel er
tijden zijn geweest die voor de Z.L.M. of de boe
renstand minder vleiend waren of zelfs pijnlijk,
hebben we Kees Cysouw voor het gedenkboek
de vrije hand gegeven.
Hoe wordt in de Z.L.M. teruggekeken op he:
bestaan, in het verleden, van de kampboertje-1
met een paar gemeten land? Alleen met nostalgie,
of worden ze gezien als integrerend bestanddeel
van de landbouw en van de Z.L.M.?
De Z.L.M. wordt wel afgeschilderd als de organi
satie van de grote rijke akkerbouwers. Ik denk
dat het iets anders ligt. In de Z.L.M. kon elk zich
thuis voelen, en dat zie je terug in het ledenbe
stand. Wel bepaalden grote boeren vaak het ge
zicht. In de eerste besturen zaten zelfs alleen def
tige notabelen en grootgrondbezitters. Maar na
Afb. 1: Het dagelijks bestuur van de Zeeuwsche Landbouwmaatschappij in 1945. Zittend: A. Hartog, oud-secretaris ir. J.D.
Dorst, voorzitter ir. M.A. Geuze, vice-voorzitter P. Scheele-de Putter en H.C. van der Zande. Staand: J.M. Klompe, C.J.J.
Kooiman, secretaris mr. J.F.G, Schlingemann, M. de Bruijne, J.W. Scheele, W. Koster en A.W. Cevaal.
