120
SIGNALEMENTEN
Ronald Rijkse, Jan Storm van Leeuwen, Arnold
Wiggers, Marijn de Valk: Goud en Velijn: Middel
burgse boekbanden van de 17de tot de 19de
eeuw. Zeeuwse Katernen, negende deel. Stichting
Zeeuwse Katernen, Middelburg, 1992. ISBN 90-
74517-02-1.
In het negende deel van de Zeeuwse Katernen,
een door de gelijknamige Stichting uitgegeven
reeks van kunsthistorische opstellen en studies
die betrekking hebben op het kunstenaarsleven
in Zeeland, wordt aandacht geschonken aan een
tot op heden onderbelicht aspect van de Middel
burgse kunstnijverheid: de Zeeuwse hoofdstad
was in de zeventiende en achttiende eeuw na 's-
Gravenhage en Amsterdam het belangrijkste cen
trum van boekbindkunst. Ruim honderd, veelal in
goud uitgevoerde Middelburgse prachtbanden
konden worden opgespoord in de Koninklijke
Bibliotheken in Den Haag en Brussel, alsook in
de Zeeuwse Bibliotheek. Vele honderden, een
voudiger uitgevoerde boekbanden in perkament
('velijn') zijn onder meer in het Rijksarchief in
Zeeland bewaard gebleven. In de onderhavige
bundel worden in een drietal opstellen de resul
taten van de eerste onderzoekingen naar deze
boeiende tak van kunstnijverheid, en met name
naar de relatie tussen prachtbanden en gebruiks
banden, uiteengezet. Zoals Ronald Rijkse in zijn
inleiding opmerkt, valt hierover nog veel te ach
terhalen.
In het eerste en belangrijkste essay van de
bundel, De achttiende eeuw: hoogtij van fraai
Middelburgs bindwerkvan de hand van Jan
Storm van Leeuwen, wordt een overzicht gege
ven van de ruim elf ateliers die in de achttiende
eeuw te Middelburg werkzaam waren. Tevens
gaat de auteur in op ontwikkelingen in platbe
stempeling ('plat' is wat in lekentaal 'omslag'
worclt genoemd) en op presentbanden, die dik
wijls buitengewoon luxueus werden verzorgd
(rood marokijn, inleg met groen satijn en goud
stempeling). Voorts komen de gebruikte - soms
weinig gangbare - technieken en materialen aan
de orde, alsmede de snede, de verhouding tussen
Middelburgse banden en die van elders, de op
drachtgevers en de rol van het Middelburgs boek-
verkopersgilde. In zijn conclusie moet Storm van
Leeuwen toegeven, dat veel vragen omtrent uit
gevers, verkopers, binders en verzamelaars die in
Middelburg bij het boek betrokken waren onbe
antwoord blijven. Zeker is echter - en dat doet de
lezer goed te horen - dat de luxe boekband uit
de Zeeuwse hoofdstad een volwaardige plaats
toekomt in de geschiedenis van de Nederlandse
boekbinderij in de achttiende eeuw.
In het tweede essay, Een binder van formaat:
op zoek naar Jan Dane en de Satisfactie-binderij
doet Arnold Wiggers verslag van onderzoek naar
de hoofdstedelijke boekhandelaar en drukker Jan
Dane, die wellicht de in de bijdrage van Storm
van Leeuwen gesignaleerde 'Satisfactie-binder' is.
Op grond van archief- en literatuuronderzoek
concludeert Wiggers dat weliswaar de uitkomst
van zijn naspeuringen niet eenduidig is, maar dat
Jan Dane in ieder geval wel een boekbinder van
groot formaat was.
De bundel wordt besloten met een korte ver
handeling van Marijn de Valk, getiteld De reke
ningen van de Bakkers: over de vervaardiging
facturering van gebruiksbanden. De auteur heeft
in het rijke archief van de Zeeuwse Rekenkamer
onderzoek verricht naar de Middelburgse boek
binders Leendert en Johan Bakker. Voor veel le
zers zal deze verhandeling over - hoofdzakelijk -
de administratieve en commerciële aspecten van
de historische boekbinderij de minst interessante
van de bundel zijn, maar dat neemt niet weg dat
ook deze facetten enige aandacht verdienen, ze
ker op een zo onontgonnen onderzoeksterrein
als dit.
Een uitgebreid notenapparaat, een lijst van le
veranciers van bindwerk aan de Staten van Zee
land, een naamsindex en - het kon natuurlijk niet
anders in een boek als dit - een gedetailleerd co
lofon met enkele wetenswaardigheden omtrent
deze 'gebruiksband' bij uitstek besluiten dit
Zeeuwse Katern.
De teksten zijn helder en redelijk goed ge
schreven, al had de redactie hier en daar wat
aangescherpt kunnen worden. Voor een groot
publiek is het onderwerp der historische boek
banden vermoedelijk te specialistisch, maar voor
iedereen die zich ook maar enigszins interesseert
voor de materiële kant van het boek (en dat is
iets heel boeiends!) of voor de geschiedenis van
de Middelburgse kunstnijverheid biedt dit boekje,
dat rijk geïllustreerd is, een schat aan nieuwe we
tenswaardigheden.
FS
