JAN KUILER (27 JUNI 1893 - 15 NOVEMBER 1976); HET LEVEN VAN
EEN MIDDELBURGS MUSICUS ONDER DE LOEP GENOMEN
16
Marjoeska Ponsioen
Afgelopen zomer, om precies te zijn op 27 juni 1993, was het honderd jaar geleden dat de Zeeuwse mu
sicus Jan Kuiler te Middelburg werd geboren. Jan Kuiler (neef van de in 1951 overleden Kor Kuiler, di
rigent van de Groningse Orkest-Vereniging) was vanaf de jaren twintig tot aan zijn pensionering in
1967 een belangrijke stimulator van het Zeeuwse muziekleven. Hij was dat niet alleen in zijn hoedanig
heid van muziekleraar, pianist en componist, maar ook, en met name, als koor- en orkestdirigent. Mu
ziek. was alles voor deze man, die tevens zeer verdienstelijk kon tekenen en aquarelleren.
Dit artikel kwam tot stand in het kader van het onderzoek, naar werk en leven van Zeeuwse compo
nisten, dat wordt uitgevoerd door de Werkgroep Muziek, van het Zeeuws Genootschap.
Studietijd
Jan Kuiler groeide op in een muzikaal gezin. Zijn
vader, Willem Kornelis Kuiler, was gedurende
bijna veertig jaar directeur van de zangschool Uit
't Volk-voor 't Volk te Middelburg. Daarnaast was
hij dirigent van de zangvereniging Advendo en
organist van de Doopsgezinde kerk te Middel
burg. Jan Kuiler kreeg pianoles van de (in Zee
land woonachtige) Duitse musicus Johann Cleu-
ver (?-1921), de eerste dirigent van het in 1905
opgerichte Middelburgs Mannenkoor. Na de Ho
gere Burgerschool te hebben doorlopen, vertrok
Kuiler naar Amsterdam om daar aan het conser
vatorium te gaan studeren. Zijn leermeesters al
daar waren onder meer dr. Julius Röntgen
(piano), Alexander Schmuller (viool), Bernhard
Zweers (compositie) en Willem Mengelberg (ana
lyse). Met Röntgen en Mengelberg ontstond spoe
dig een vriendschappelijke band. Kuiler kwam
vaak bij hen thuis, waar hij in een kring van stu
denten en gerenommeerde musici over muziek
discussieerde. Daar kwam hij ook in contact met
de componist Edvard Grieg (1843-1907). (Van de
weduwe van Grieg kreeg hij twee kandelaars ca
deau voor zijn conservatoriumexamen.) Mengel
berg was behalve analyseleraar dirigent van het
Amsterdams Toonkunstkoor. Hij vroeg Kuiler om
deel te nemen aan het Toonkunstkoor Amster
dam en het Toonkunstkoor Den Haag. Kuiler
ging hierop in, en zo ontstond zijn liefde voor de
koormuziek, waaraan hij een aantal jaren later als
dirigent gestalte zou geven. Tijdens zijn conserva
toriumstudie trad Kuiler op met het Hollands
Trio, dat destijds redelijk grote bekendheid ge
noot. De andere leden van dit trio waren de cel
list Guillaume Hesse en de violist Jan Bresser, de
latere concertmeester van het Concertgebouw
orkest.
Naar Berlijn
Na zijn eindexamen bouwde Kuiler een praktijk
op als pianodocent in Hilversum. Via een studie
genoot, de organist Anthon van der Horst (1899-
1965), kwam hij in contact met het concertbureau
Stoker en Reddingius te Hilversum, dat hem
vroeg om de in Berlijn woonachtige Italiaanse
zangeres Corry Nera op haar tournee door Neder
land te begeleiden. Na afloop was Nera dermate
verrukt over de begeleiding van Kuiler, dat zij
hem vroeg om haar vaste begeleider te worden.
Afb. 1: Jan Kuiler aan de vleugel in zijn woning aan de
Korte Delft te Middelburg, jaren zestig.
