ZEEUWSE VOGELBEHANGSELS IN DE TWEEDE HELFT VAN DE
ACHTTIENDE EEUW EN HET WERK VAN ABRAHAM MEERTENS
(1747-1823)
53
Richard Harmanni
In de achttiende eeuu> was het met olieverf op doek geschilderde behangsel in de noordelijke Nederlan
den een zeer gewilde vorm van wandbespanning. Vooral landschappen speelden een belangrijke rol in
de Nederlandse decoi'atieve schilderkunst. Zulke landschappen werden doorgaans bevolkt door mense
lijke figuren. In de eerst helft van de achttiende eeuw zien we dat zij verhalende scènes uit de Bijbel, de
mythologie of de klassieke literatuur verbeelden; later in dezelfde eeuw dienen de menselijke figuren
louter ter verlevendiging van het landschap. De toepassing van geschildere behangsel heeft haar oor
sprong in het laatste kwart van de zeventiende eeuw. In die tijd ging men, in het bijzonder onder in
vloed van het werk van Melchior d'Hondekoeter (1636-1695), ook gevogelte waarderen als zeer ge
schikte decoratieve invulling van landschappen. In vergelijking tot de situatie met betrekking tot
behangselschilderkunst elders in Nederland, krijgt men de indruk, dat in Zeeland bet vogelbehangsel
zeer geliefd was. Deze provincie lijkt dus op het terrein van decoratieve schilderkunst een bijzondere po
sitie in ons land in te nemen. Desondanks is er, afgezien van een paar schoorsteen- en bovendeurstuk
ken, niet één behangsel met gevogelte in deze provincie bewaard gebleven.
De basis voor de Vogeltraditie' in Zeeland was
reeds in de eerste helft van de achttiende eeuw
gelegd door Abraham Bisschop (1670-1729), een
specialist op dit terrein die zich in 1715 in Mid
delburg had gevestigd. De traditie kreeg een
nieuwe impuls toen de befaamdste vogelschilder
uit de achttiende eeuw, Aart Schouman (1710-
1792), na het midden van de eeuw Walcherse
woonhuizen met vogelschilderingen ging decore
ren. Aanvankelijk woonachtig in Dordrecht, koos
hij in 1753 Den Haag tot zijn vaste verblijfplaats.
Schoumans vogelschilderingen wekten in Zee
land zoveel bewondering, dat vele Zeeuwse kun
stenaars zich vanaf die tijd opnieuw met enthou
siasme op dit genre gingen toeleggen. Dit is
tenminste wat Leendert Bomme ons doet geloven
in zijn in 1778 ter gelegenheid van de oprichting
van de Middelburgse Tekenacademie gehouden
redenvoering'. Niet alleen moeten wij de werken
van de navolgers van Schouman tegenwoordig
ontberen, we weten zelfs nauwelijks welke kun
stenaars het geweest zijn. De brand die het Mid
delburgse archief in 1940 in as legde, is daar één
van de belangrijkste oorzaken van. Het geval Ja
cobus Vonk (overleden in 1773) kan voor dit pro
bleem model staan. Volgens Bomme speelde hij
een sleutelrol in de opleving van de decoratie
ve vogelschilderingen, omdat hij vele leerlingen
hierin opleidde2. Een recent onderzoek maakte
weliswaar een reconstructie van een klein oeuvre
rond Vonk mogelijk, maar zijn persoonlijke gege
vens blijven in nevelen gehuld, en over zijn
vermeende talrijke leerlingenschaar tasten we al
helemaal in het duister5. In dit licht is het opmer
kelijk dat men tot nu toe voorbij is gegaan aan
Abraham Meertens, een navolger van een jongere
generatie. Niet alleen zijn we beter ingelicht over
zijn leven, maar ook heeft hij een redelijk oeuvre
nagelaten, dat voornamelijk uit ontwerpen be
staat. Vooral zijn tekeningen in het Rijksprenten
kabinet te Amsterdam, die ons een aardig inzicht
in zijn functioneren als behangselschilder geven,
zijn tot op heden aan de aandacht ontsnapt. In
deze studie over de Zeeuwse vogelbehangsels in
de tweede helft van de achttiende eeuw zal Abra
ham Meertens daarom het onderwerp van spe
ciale aandacht zijn.
Zoals gezegd is geen enkel vogelbehangsel ter
plekke bewaard gebleven. Aangezien het van be
lang is, decoratieve schilderingen juist in samen
hang te zien met het interieur waarvoor zij be
stemd waren, zullen we dit aspect ter sprake
brengen voordat we verder ingaan op het werk
van Meertens.
Vogelbehangels in hun oorspronkelijke omgeving
Om een indruk te krijgen van de oorspronkelijke
plaatsing van vogelbehangsels zijn we aangewe
zen op oude interieurfoto's. Gelukkig worden in
de Historisch-topografische Atlas Zelandia Illus-
trata foto's bewaard van een kamer in het huis
Lange Delft I No 32 (naast het voormalig hotel
Verseput) te Middelburg (zie afbeelding 1-4)'1. De
betimmering van het vertrek is uitgevoerd in de
vroege Lodewijk XV-stijl, waardoor het interieur
rond het midden van de achttiende eeuw kan
worden gedateerd. Zoals de meeste behangsels
zijn ook deze op een speciaal op maat gemaakt
